Dit jaar is het 100 jaar geleden dat de Russische Revolutie plaatsvond. Onze kameraad André Gonsalis van de Belgische IMT-sectie heeft ter ere van dit gedenkwaardige jaar een boek geschreven waarin de gebeurtenissen van deze revolutie worden besproken.
André doet dit aan de hand van een heel feitelijke vertelling van de omstandigheden en de verschillende facties en belangen. Omdat hij zich als auteur veelal gebaseerd heeft op ooggetuigenverslagen heeft het boek een heel levendige, praktische inslag. Marxistische theorie kan soms complex en abstract zijn en daardoor pittig voor nieuwkomers. Doordat het boek theoretische principes continu uitlegt aan de hand van tastbare feiten van de reeks gebeurtenissen die de Russische Revolutie vorm gaven, krijgt de theorie een gezicht en een toepassing.
Dit werkt niet alleen goed om de speerpunten van het Marxisme op een praktische wijze uit te kunnen leggen, maar werkt ook motiverend. Al lezende, kom je in de stemming om een soortgelijke beweging te willen en kunnen vormen. Dit komt doordat de gedetailleerde omschrijving van de gebeurtenissen je doet inzien dat de omstandigheden van destijds op veel vlakken overeenkomsten tonen met die van vandaag. Hierdoor lijkt de Russische Revolutie niet een wonderlijk fenomeen van lang geleden, maar een logische ontwikkeling van de maatschappij die niet zo anders is dan die uit 2017.
Voorwaarden
In de inleiding van het boek wordt hier kort op ingegaan door een quote uit de New York Times waarin door een journalist bezorgd wordt gesteld dat de omstandigheden thans in Amerika, vergelijkbaar zijn met die in het Rusland van 1917. Met deze omstandigheden wordt niet alleen gedoeld op de economische misère in de wereld sinds de crisis van 2008, maar ook de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in de Verenigde Staten.
Los van onvrede binnen de arbeidersklasse en toenemende economische onzekerheden, ontstaat er een afbrokkeling van de macht, of althans het vertrouwen en draagkracht van de macht. Wantrouwen jegens de regering, het politieapparaat en het buitenlandbeleid in de VS neemt toe. De parallel met Rusland in 1917 is de Eerste Wereldoorlog die toentertijd het wantrouwen van het volk jegens de heersende macht aanwakkerde. Militair wanbeleid in kleinere conflicten in de aanloop naar de "Great War" had de spanningen al op scherp gezet. De verliezen die Rusland leed in de veldslagen tegen het Duitse keizerrijk, hebben de revolutionaire beweging in stroomversnelling gebracht. Machtsstructuren zijn hierin essentieel voor het verloop van de klassenstrijd. Het leger is een kostbaar instrument in deze strijd; vaak een moeilijk grijpbare factor. Soldaten behoren in principe tot de arbeidersklasse, maar maken wel deel uit van een reactionair apparaat. De loyaliteit van Russische frontsoldaten aan de revolutie is doorslaggevend geweest in haar succes.
Facties
Een tweede aspect waar veel aandacht aan besteed wordt in het eerste gedeelte van het boek, is het belang van verdeeldheid en factievorming. Waar tegenwoordig in veel politieke groeperingen en ideologische bondgenootschappen de saamhorigheid en de partijlijn heilig zijn, was een essentiële eigenschap van de Bolsjewieken dat discussie over theoretische kwesties aangemoedigd werd. Verdeeldheid was geen reden tot splitsing of onderdrukking, maar een aanleiding om inhoudelijke discussies te voeren. Dit is een belangrijke les voor het socialisme en de arbeidersbeweging in de 21e eeuw, waar helaas schisma's en sektarisme aan de orde van de dag zijn. Onze taak als Marxisten is dan ook om de eensgezindheid van de arbeidersklasse te bewerkstelligen onder een eenduidig belang, maar zonder centralistische dogma’s.
Zoals ook meerdere malen herhaald in 100 Jaar Geleden: De Oktoberrevolutie, de arbeiders in Rusland werden niet verenigd door discipline en autocratisch leiderschap maar door het consequent en geduldig uitleggen van de theorie. Op het moment dat de omstandigheden voor een revolutie zijn gecreëerd, is het enige essentiële middel om hier gevolg aan te geven het verspreiden van de theorie zodat iedereen uit zijn eigen vrije wil de conclusie kan trekken dat een socialistische omwenteling noodzakelijk is.
Duitsland
Hiermee komen we bij een belangrijk punt uit de tweede helft van het boek: de voorwaarden voor een revolutie. André gebruikt hierin de mislukte socialistische revolutie in Duitsland van 1919 als praktijkvoorbeeld. In het land van Marx en Engels was er veel optimisme onder de arbeidersklasse dat de revolutie in Rusland zijn weerslag zou hebben op de situatie in Duitsland. Lenin zelf heeft altijd benadrukt dat het omverwerpen van de heersende klasse in Rusland een begin was van een internationale revolutie; een startsein welke een kettingreactie zou veroorzaken in bijvoorbeeld ook Frankrijk en Groot-Brittannië. Waar echter in Rusland de transgressie naar een arbeidersstaat stroef verliep en Lenins betrokkenheid door gezondheidsproblemen afzwakte, werd de Duitse revolutie van 1918 verraden door de Sociaal-Democratie en vervolgens gewelddadig onderdrukt door het Freikorps van de Weimar Republiek.
De oude tsaristische bureaucratie hield door de onderontwikkelde industrie en bestuurlijk onervaren arbeiders een te grote grip op de Russische politiek. Pogingen om dit tij te keren resulteerde in technocratisch centralisme dat juist door de vormgevers van de revolutie zo verafschuwd werd. In de jaren nadien kreeg Josef Stalin de macht in de Sovjet Unie, wat resulteerde in een autocratische staat op basis van de filosofie van ‘socialisme in één land’. Zonder wederzijdse hulp konden Duitsland en de Sovjet-Unie de door Lenin en Trotsky beoogde wereldrevolutie geen gevolg geven. In de jaren erna zouden beide landen als Stalinistische en fascistische dictaturen lijnrecht tegenover elkaar komen te staan.
Tenslotte
100 Jaar Geleden: De Oktoberrevolutie is een boek dat ons herinnert dat een revolutie niet ontstaat door militaire daadkracht of bedrieglijke propaganda, maar door voorwaarden die geschapen worden door de heersende klasse die zichzelf ten val brengt. Een revolutie wordt gedragen door de gehele arbeidersklasse die zich kan verenigen onder een programma welke de materiële omstandigheden voor hen doet veranderen; in plaats van een symbool, persoon of doctrine. Het boek helpt ons om in te zien dat de klassenstrijd en de essentiële aspecten van een socialistische revolutie in 100 jaar niet zijn veranderd, maar dat de wereldperspectieven juist continu veranderen en we daarom continu bezig zijn om te bouwen aan de voorwaarden voor een revolutie.
