Klimaatverandering vormt een enorme bedreiging voor de mensheid en heeft in de afgelopen periode grote protesten voortgebracht (vooral van jongeren). Een socialistische transformatie van de samenleving, die leidt tot een door de arbeidersklasse democratisch geplande productie, in harmonie met de planeet: dit is als enige in staat om de dreiging van klimaatverandering tegen te gaan. Dit document van de International Marxist Tendency legt ons revolutionaire programma voor de klimaatcrisis uit. Het was opgesteld vóór de pandemie voor de discussie tijdens het 2020 IMT World Congress, maar is nu geüpdatet op een paar plekken in het licht van de recente gebeurtenissen.
1. De aandacht van de hele wereld is nu gericht op het bestrijden van coronapandemie. Maar zodra dit gevaar wegebt, dreigt een ander (nog groter) existentieel gevaar: klimaatverandering.
2. De regenwouden staan in brand. Bosbranden razen door Australië en Californië. Overstromingen verwoesten Indonesië en Bangladesh. Droogtes en hongersnoden creëren een vluchtelingenexodus. Hittegolven in Europa doden duizenden mensen iedere zomer. Elke dag verdwijnen er gehele diersoorten van deze planeet. De klimaatcrisis is geen hypothetisch probleem voor toekomstige generaties, maar is nu al hier.
3. Massabewegingen van studenten en jongeren zijn wereldwijd de straten opgegaan. “The oceans are rising, and so are we,” stond op een bord in Londen. Miljoenen mensen hebben deelgenomen aan deze internationale protesten. In september 2019 deden ongeveer zes miljoen mensen mee aan de wereldwijde klimaatstakingen van “Fridays for Future’’. Steden in de VS, Canada, Duitsland, Italië en het Verenigd Koninkrijk zagen demonstraties van honderdduizenden mensen.
4. Het kapitalisme doodt de planeet: deze conclusie is door veel activisten terecht getrokken. Vandaar dat eisen als “Systeemverandering, niet klimaatverandering” en “Planet over profit’’ vaak gezien worden tijdens klimaatstakingen. Het is het kapitalistisch systeem met haar onverzadigbare winstzucht dat verantwoordelijk is voor het vernietigen van het milieu, het uitwissen van ecosystemen, en het vervuilen van de lucht die we inademen en het water dat we drinken.
5. Onder het kapitalisme zijn het grote bedrijven die bepalen hoe en wat er geproduceerd wordt. Dit wordt gedaan zonder enig plan. In plaats daarvan wordt onze economie overgelaten aan de zogenaamde “onzichtbare hand” - met andere woorden, aan de anarchie van de markt. Bedrijven zullen er de kantjes af lopen en reguleringen aan hun laars lappen om de kosten te verlagen, hun concurrenten te overtreffen, nieuwe markten te veroveren en hun winst te maximaliseren. Deze race naar de bodem is niet alleen het product van “gierige’’ bazen. Het is het logische resultaat van de economische wetten van het kapitalisme: een systeem dat gebaseerd is op privaatbezit, concurrentie en winstgerichte productie.
6. De schaal van het probleem is enorm. De UN IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) stelt dat klimaatverandering beperkt moet worden tot 1,5°C om een milieucatastrofe af te wenden. Om dit te bereiken, zou de uitstoot van broeikasgassen voor 2030 met vijfenveertig procent moeten worden teruggebracht, en net-zero levels moeten bereiken tegen 2050. Er zullen grootschalige aanpassings- en mitigatiemaatregelen – zoals de bouw van dijken en dammen, herbebossing – genomen moeten worden. Geschat wordt dat dit alles 2 biljoen (2.000 miljard) US dollar per jaar gaat vereisen; rond 2.5% procent van het wereldwijde BBP.
7. De benodigde wetenschap en technologie bestaan al. Elektriciteitsnetten kunnen koolstofarm worden gemaakt met wind-, zonne-energie en getijdenenergie. Auto's en transportsystemen kunnen draaien op elektriciteit, batterijen en waterstof. Energie-efficiëntiemaatregelen zouden de energievraag van huishoudens en industrie drastisch kunnen verminderen. De vervuilingsniveaus kunnen worden verlaagd. Voedsel kan duurzaam worden verbouwd. Afval kan worden gerecycled. Delen van bossen kunnen opnieuw worden geplant.
8. Maar deze noodzakelijke stappen vereisen allemaal twee dingen: planning en middelen – en het kapitalisme kan geen van beide bieden. De basis van de kapitalistische productie is particulier eigendom en concurrentie, het nastreven van de winst door een handvol ongekozen parasieten. Er is geen plan om te voldoen aan sociale en milieubehoeften.
9. Waar gaat het geld vandaan komen onder het kapitalisme om te betalen voor de dramatische veranderingen die nodig zijn? De wereldeconomie verdrinkt in de schulden in de nasleep van de inzinking van 2008, gevolgd door een decennium van bezuinigingen en een nieuwe diepe depressie die de pandemie in gang zette. Verdere bezuinigingen – geen investeringen – zijn aan de orde van de dag. Het aanpakken van de klimaatcrisis is nu het laatste waar de heersende klasse aan denkt.
10. De kapitalisten zullen niet investeren in de vereiste maatregelen, om de simpele reden dat dit niet winstgevend is. Technologie als hernieuwbare energie, die mogelijk een overvloed aan groene, schone, bijna kosteloze elektriciteit kan opleveren, botst namelijk fundamenteel met het winstoogmerk en het marktsysteem.
11. Zo hebben door de staat gesubsidieerde investeringen in hernieuwbare energie bijvoorbeeld de internationale elektriciteitsmarkten lamgelegd. Door goedkope, super-overvloedige leveringen van groene elektriciteit, zijn de prijzen naar beneden geduwd, waardoor kolen- en gascentrales niet winstgevend draaien. Dit heeft geleid tot een sterke daling van de particuliere investeringen in nieuwe elektriciteitsopwekking. Huishoudens zien echter geen voordeel in de vorm van lagere rekeningen, omdat verdere overheidssubsidies worden verstrekt om de grote energiemonopolies te ondersteunen. Met andere woorden, de markt kan het probleem niet oplossen – de markt is het probleem.
12. Alles is terug te herleiden tot een simpele vraag: wie betaalt er? De rijkdom bestaat, maar deze bevindt zich op de bankrekeningen van big business en wordt door de imperialistische machten verspild aan vernietigingsmiddelen. Slechts tien gigantische Amerikaanse bedrijven hebben bijvoorbeeld meer dan 1,1 biljoen dollar in contanten op de plank liggen. De totale wereldwijde militaire uitgaven zijn 1,8 biljoen dollar per jaar. Onder het kapitalisme vallen dus niet alleen de gevolgen van klimaatverandering op de schouders van de arbeidersklasse, de armen en de meest kwetsbaren, maar ook de kosten van het afwenden van een milieuramp, in de vorm van hogere prijzen, koolstofbelastingen en bezuinigingen.
13. Greta Thunberg, de zeventienjarige Zweedse oprichter van Fridays for Future, is het gezicht en de stem geworden van de internationale klimaatstakingsbeweging. Sprekend voor een menigte van wereldleiders op de forums van Davos en de toppen van de V.N., waarschuwt zij dat "ons huis in brand staat". "Ik wil dat je in paniek raakt", zegt Thunberg tegen haar elitepubliek, "en dat je iets doet". Maar haar boodschap is aan dovemansoren gericht.
14. Deze traagheid aan de top is echter niet alleen te wijten aan een gebrek aan politieke wil. Establishment-politici zijn niet passief tegenover dit vraagstuk omdat ze een gebrek aan vastberadenheid hebben, maar omdat hun primaire doel de verdediging is van het kapitalistische systeem, niet de toekomst van de mensheid of de planeet.
15. Thunberg heeft erop gewezen dat wetenschappers worden genegeerd en vraagt regeringen om te luisteren naar het wetenschappelijk bewijs en advies. Maar de kapitalisten en hun politieke vertegenwoordigers zullen niet worden overgehaald door morele argumenten, noch door feiten en cijfers, waar zij toegang tot hebben. Uiteindelijk zal deze elite niets doen om de aarde te beschermen, want haar enige doel is het maximaliseren van de winst, ten koste van de rest van de mensheid.
16. Sommige regeringen hebben symbolisch een 'klimaatnoodtoestand' afgekondigd in een poging de kiezers te sussen. Maar dit is een lege uitdrukking wanneer ze uitgesproken wordt door deze rijkeluispolitici. Onder het kapitalisme maken zij immers niet de beslissingen. In plaats daarvan wordt het lot van de mensheid overgelaten aan de grillen van de markt.
17. Er is nood aan wereldwijde actie om een mondiaal probleem op te lossen, maar kapitalistische regeringen zijn machteloos. Er wordt een eindeloze reeks klimaattoppen georganiseerd en internationale verdragen worden hierbij ondertekend. Maar dit is allemaal schijn. Zelfs wanneer er afspraken worden gemaakt, zijn deze protocollen en akkoorden tandeloos; de doelstellingen zijn niet-bindend. Onder Trump hebben de VS – 's werelds grootste economie en koolstofuitstoter – zich al teruggetrokken uit het Akkoord van Parijs van 2015, waardoor dit ook niets zal worden.
18. Aan de basis van dit probleem ligt de barrière van de natiestaat, evenals die van het particuliere eigendom van de productiemiddelen. Onder het kapitalisme moeten de nationale regeringen uiteindelijk de belangen van hun eigen kapitalistische klasse dienen. Net als een rovende bende piraten, kunnen ze misschien een tijdje samenwerken, zolang er voor iedereen genoeg te plunderen is. Maar zodra de buit opraakt, zullen zij elkaar snel in de haren vliegen. In deze periode van protectionisme en kapitalistische crisis probeert elke regering haar problemen elders te exporteren, wat leidt tot een "verarm-uw-buurman"-beleid, geopolitieke instabiliteit en een instorting van de samenwerking op het gebied van internationale kwesties.
19. Geconfronteerd met deze onmacht, gaan klimaatstakingsactivisten in groten getale de straat op, bezetten ze wegen en sluiten ze steden af, in een poging om politici te dwingen om op te staan en iets te doen. Over de hele wereld zijn miljoenen studenten en jongeren voor het eerst politieke activiteiten aangegaan, waarbij onmiddellijke actie en systematische verandering werden geëist .
20. Deze mobilisaties hebben een nieuwe generatie vervuld van een gevoel van vertrouwen, kracht en een doel gegeven. Voor degenen die demonstreren is het idee van strijdbare massa-actie de norm, niet de uitzondering. Het woord 'staking' is nu sterk aanwezig in de hoofden van jongeren.
21. Veel activisten hebben terecht de conclusie getrokken dat massale mobilisatie van vitaal belang is. Maar we moeten ook lering trekken uit de beweging tot nu toe en de beperkingen ervan erkennen. Straatprotesten en studentenstakingen zijn niet genoeg. Klimaatactivisten moeten zich aansluiten bij de georganiseerde arbeidersklasse en vechten voor radicale politieke verandering.
22. Dit idee van massale mobilisatie, militante actie en systematische verandering is een enorme stap vooruit in vergelijking met het individualistische milieu-activisme uit het verleden. Maar bij gebrek aan een duidelijk en consistent revolutionair leiderschap blijft het spook van deze oude, liberale, kleinburgerlijke milieubeweging de klimaatbeweging achtervolgen. Dit komt het duidelijkst tot uiting in de overvloed aan vreemde en wonderlijke ideeën – zoals 'degrowth' ('ontgroei') en 'anti-consumentisme' – die in de beweging etteren, vaak het debat domineren en het radicalisme van de studentenstakers verdringen.
23. Al deze ideeën zijn in feite een oprisping van de reactionaire argumenten die naar voren werden gebracht door Thomas Malthus, de vroeg negentiende-eeuwse econoom, die beweerde dat hongersnood, armoede, ziekte en wijdverbreide sterfte allemaal het gevolg waren van 'overbevolking'. Vandaag de dag duikt hetzelfde argument niet alleen op in de vorm van ‘er zijn te veel mensen’; 'er zij teveel monden om te voeden' – maar ook dat 'we buiten onze middelen leven'; dat 'we allemaal te veel consumeren'. Met andere woorden, het zijn gewone mensen – niet het systeem – die verantwoordelijk zijn voor de milieucrisis.
24. Friedrich Engels antwoordde Malthus echter direct. "Er wordt niet genoeg geproduceerd, dat is de wortel van de hele zaak. Maar waarom wordt er niet genoeg geproduceerd?" vroeg Engels retorisch. "Niet omdat de grenzen van de productie zijn bereikt. Nee, maar omdat de grenzen van de productie niet worden bepaald door het aantal hongerige buiken, maar door het aantal portemonnees dat in staat is te kopen en betalen. De burgerlijke samenleving wil niet meer produceren en kan dit niet willen. De geldloze buiken, de arbeid die niet voor winst kan worden gebruikt en dus niet in staat is om te kopen, worden overgelaten aan de sterftecijfers."
25. Malthus' apocalyptische voorspellingen werden ook empirisch weerlegd, omdat de vooruitgang in de landbouwtechniek het mogelijk maakte grotere populaties te onderhouden, en ook met hogere voedingsniveaus. Op dezelfde manier bestaan er vandaag de dag al technologieën om veel meer te produceren, maar dan zonder de aantasting en vernietiging van het milieu die verbonden is met het kapitalistische systeem. Het probleem – zoals Engels opmerkte – is dat het kapitalisme deze productiekrachten niet op een winstgevende manier kan gebruiken.
26. Zoals te verwachten was accepteren de verdedigers van het kapitalisme deze neo-malthusiaanse schertsvertoning en suggereren ze dat we samen 'ethische' individuele keuzes moeten maken - meer recyclen; minder vliegen; veganistisch worden, enz. De focus op individuele acties en persoonlijke levensstijlkeuzes speelt een nuttige rol voor de heersende klasse, want ze leidt mensen af van de echte taak: om de samenleving fundamenteel te transformeren langs socialistische lijnen.
27. De 'oplossingen' die uit deze individualistische mantra voortvloeien zijn volledig reactionair. In wezen zijn ze slechts een 'greenwashing' van bezuinigingen - werknemers en de armen wordt verteld dat ze hun riemen moeten aanhalen om een probleem op te lossen dat werd gecreëerd door de kapitalisten en hun verrotte systeem.
28. Aan de 'anti-consumentisten' moeten we een heel eenvoudige vraag stellen: wie verbruikt er te veel? De miljoenen arbeidershuishoudens in de zogenaamde 'ontwikkelde' wereld die moeten kiezen tussen verwarming en voedsel? De massa's in de zogenaamde 'ontwikkelingslanden' die met moeite hun families voeden? De arbeiders en armen over de hele planeet die leven in een staat van armoede te midden van overvloed?
29. Inderdaad, de statistieken tonen aan dat een lid van de wereldwijde 1% verantwoordelijk is voor 175 keer de CO2-uitstoot van iemand in de onderste 10 procent. En de armste helft van de wereldbevolking draagt bij aan slechts 10 procent van de totale levensstijluitstoot, vergeleken met 50% van de rijkste 10%. Deze 'uitstootsongelijkheid' is slechts een weerspiegeling van de algemene economische ongelijkheid die inherent is aan het kapitalisme.
30. Arbeiders zijn niet dom. Ze zien de hypocrisie van het establishment en zijn politieke woordvoerders, die gewone mensen vragen om 'offers te brengen' omwille van de planeet. Ondertussen blijft de superrijke kapitalistische elite leven op een geheel andere planeet, accumuleert ze obscene rijkdom en vliegt ze rond in privéjets. Vandaar dat we in Frankrijk de massale protesten hebben gezien van de Gele Hesjes, tegen de pogingen van Emmanuel Macron om hogere brandstofbelastingen op te leggen aan werknemers. Of denk aan de massabewegingen die onlangs in veel ex-koloniale landen te zien waren tegen de door het IMF opgelegde afschaffing van brandstofsubsidies.
31. Socialisten moeten zich verzetten tegen al deze maatregelen, inclusief de zogenaamde "koolstofbelastingen". Deze belastingen vallen voornamelijk op het verbruik van huishoudens – op brandstof of energie – en niet op het bedrijfsleven, waardoor de lasten op de schouders van de arbeidersklasse en de armen worden verzwaard. Dergelijke belastingen zijn reactionair en regressief. Sowieso lossen ze de klimaatcrisis niet op; het zijn gewoon bezuinigingsmaatregelen. We staan schouder aan schouder met de Gele Hesjes-demonstranten en eisen dat de kapitalisten – niet de arbeidersklasse – voor deze crisis betalen.
32. Mensen die aankomen met beschuldigingen van 'consumentisme' en 'groei' zien het grotere plaatje niet. Milieuschade wordt niet veroorzaakt door industrialisatie of groei, maar door de manier waarop de productie onder het kapitalisme wordt georganiseerd en gecontroleerd. Verre van efficiëntie op te leveren, leiden concurrentie en winstbejag tot een race naar de bodem en het creëren van enorme hoeveelheden afval en vervuiling. Bedrijven bouwen verouderingsmechanismen in producten in, om zo meer te kunnen verkopen. Een enorme reclame-industrie probeert ons te overtuigen om dingen te kopen die we niet nodig hebben. Bedrijven als Volkswagen bedriegen en overtreden actief milieuvoorschriften, om zo kosten te besparen en de winst te verhogen.
33. Het is het winstmotief, niet de economische groei zelf, dat het probleem is. We leven in een economisch systeem dat afhankelijk is van de constante consumptie van grondstoffen en accumulatie van winsten. De kapitalisten produceren niet om aan behoeften te voldoen, maar om winst te maken. Dus als goederen niet worden verkocht, sluiten bedrijven en industrieën en verliezen miljoenen werknemers hun baan.
34. Daarom zijn oproepen vanuit bepaalde delen van de groene beweging voor 'nulgroei' en 'degrowth' reactionair. 'Nulgroei' onder het kapitalisme staat bekend als een recessie – en het zijn de arbeidersklasse en de armen die hiervoor moeten betalen. In wezen is de eis voor 'degrowth' een argument voor permanente recessie en permanente bezuinigingen.
35. De gehele nadruk van de 'degrowth'-theorie ligt verkeerd – en daarom heeft deze schadelijke gevolgen. De vraag moet gaan over de productie en hoe we produceren; niet over consumptie en "consumentenkeuzes". Wat heb je aan individualistische boycots in het licht van de anarchie en chaos van de markt? We hebben een rationeel productieplan nodig, met democratische controle over de economie; geen individuele boycots en 'ethisch consumentisme'.
36. Zelfs als wij als samenleving onze collectieve consumptie zouden willen verminderen, hoe zou dit dan mogelijk zijn zolang de productie volledig in het bezit en beheer is van de kapitalistische klasse? Hoe zouden we de vleesindustrie laten krimpen? Hoe zouden we de bevolking beperken? Wie zou beslissen wat en hoeveel er wordt geproduceerd? Alleen al door dergelijke vragen te stellen wordt de absurditeit van deze individualistische milieubeweging en de reactionaire aard van het malthusianisme in al zijn vormen aangetoond.
37. De coronacrisis heeft in grote mate de grenzen van deze individualistische, neo-malthusiaanse, regressieve benadering blootgelegd. De hele wereldeconomie is piepend tot stilstand gekomen. Vliegtuigen vliegen niet. Straten zijn leeg. De vraag naar olie is ingestort. De consumptie van huishoudens is gekelderd. Het resultaat is dat de wereldwijde CO2-uitstoot dit jaar naar schatting met 8% zal dalen. Toch is ditzelfde niveau van emissiereductie elk jaar nodig voor het komende decennium om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C.
38. We zien dus de reactionaire grenzen van de 'degrowth'-ideologie. Zoals de pandemische verlamming laat zien, kunnen onder het kapitalisme dergelijke dramatische veranderingen alleen worden bereikt op een volledig chaotische manier, ten koste van het verzinken van de economie in een ernstige depressie, met massale werkloosheid, armoede en honger als gevolg. Zelfs deze veranderingen komen nauwelijks in de buurt van wat er nodig is. Het is duidelijk dat een systematische transformatie van de productie – en van de hele organisatie van de samenleving – nodig is om de uitstoot op de vereiste schaal te verminderen.
39. Wat nodig is, zijn geen persoonlijke wijzigingen in de levensstijl, bezuinigingen op individuele consumptie of een regressie naar een meer primitieve productievorm (de zogenaamde deïndustrialisering). Er worden al genoeg middelen geproduceerd om elke persoon op de planeet een comfortabel en fatsoenlijk leven te laten leiden. Als deze op een rationele en rechtvaardige manier zouden worden verdeeld, zou er voor iedereen genoeg zijn, zonder extra toegevoegde productie of afval. Wat nodig is, is systematische, fundamentele en internationale economische verandering.
40. Onder het kapitalisme kunnen technologie en technieken die zijn geïntroduceerd om de productiviteit te verhogen, in hun tegendeel omslaan en het groeipotentieel volledig vernietigen. Dit wordt zichtbaar met de recente ontwikkelingen in de landbouw, waar als gevolg van het onoordeelkundige gebruik van insecticiden en kunstmest insectenpopulaties zijn gedecimeerd, de bodem is verarmd en de watervoorziening vervuild is geraakt. Op grotere schaal is dit zichtbaar door de manier waarop de industrie en het vervoer vervuiling en koolstof uitstoten, waardoor de natuurlijke wereld wordt vernietigd waarvan de hele menselijke samenleving uiteindelijk afhankelijk is.
41. Dit is een bevestiging van wat Marx in Het Kapitaal stelde, waar hij de aard van landbouwproductie onder het kapitalisme bespreekt: "En iedere vooruitgang in de kapitalistische landbouw is niet alleen een vooruitgang in de kunst arbeiders te beroven, maar tevens in de kunst van roof op de grond; iedere vooruitgang in het vergroten van de vruchtbaarheid van de grond voor een bepaalde periode, is tevens een vooruitgang in het vernietigen van de blijvende bronnen van deze vruchtbaarheid. (...) De kapitalistische productie is dus alleen maar in staat de techniek en de combinatie van de maatschappelijke productieprocessen tot ontwikkeling te brengen, doordat zij gelijktijdig de bronnen van alle rijkdom ondergraaft: de grond en de arbeider.."
42. Niets van dit alles is echter een argument tegen technologie en industrie, of voor "deïndustrialisering". Integendeel, het is een argument tegen particulier eigendom, de anarchie van de markt, en winst. Het is een argument voor socialistische planning; voor het gebruik van wetenschap en technologie in het belang van mensen en de planeet, niet de winsten van een klein aantal mensen.
43. Kortom, het is een klassenvraagstuk. Wie is de eigenaar? Wie beslist er? De anarchie van het kapitalisme vernietigt het milieu. We moeten – rationeel en democratisch – plannen hoe we de hulpbronnen van de planeet gebruiken, welke technologieën we moeten ontwikkelen en implementeren. Maar, zoals het oude gezegde gaat, je kunt niet plannen wat je niet onder je controle hebt; en je hebt geen controle over wat je niet bezit.
44. In veel landen hebben liberale organisaties en politieke partijen geprobeerd de klimaatbeweging over te nemen en te doen ontsporen, door de demonstraties en hun eisen van hun radicalisme te ontdoen. Ngo's als Greenpeace hebben zich vaak bureaucratisch aan het hoofd van de beweging geplaatst en een strategie van 'ruimdenkendheid' gepredikt. Actiegroepen als Extinction Rebellion vallen ondertussen in dezelfde val, depolitiseren protesten en roepen politici uit het hele politieke spectrum op om 'aan tafel te schuiven'.
45. Het probleem is dat klimaatverandering politiek is. Het zijn de kapitalisten en hun systeem die verantwoordelijk zijn voor het verwoesten van de planeet. Het verbinden met burgerlijke partijen en het aanspreken van rijkeluispolitici is erger dan zinloos – het is schadelijk, omdat het actief het programma van de beweging afzwakt en activisten op een dood spoor brengt. Deze establishment-politici verdedigen de belangen van de kapitalistische klasse, niet de belangen van de samenleving en het milieu. De beweging mag geen hoop of vertrouwen hebben in hen, noch in de ngo's en liberalen.
46. De steun voor groene partijen is in sommige landen toegenomen als gevolg van de groeiende bezorgdheid over het milieu en een algemeen wantrouwen jegens traditionele gevestigde partijen. Maar in feite zijn de groene leiders slechts liberalen, die het systeem niet uitdagen noch zien dat de samenleving verdeeld is in onderling tegengestelde klassen. Het voorbeeld van de nieuwe conservatief-groene coalitieregering in Oostenrijk is veelzeggend. Het anti-arbeidersprogramma kan in wezen worden neergestreken op twee eisen: de immigratie verminderen en de uitstoot verminderen. Dit heeft ervoor gezorgd dat het 'progressieve' masker van de Groenen is afgegleden en hun ware, lelijke gezicht onthuld is.
47. Aan de andere kant zijn er ook positieve stappen gezet om de milieukwestie te koppelen aan linkse politieke eisen. In het bijzonder is het voorstel voor een Green New Deal (GND) uitgegroeid tot een strijdkreet voor links in de VS en het Verenigd Koninkrijk. Begin 2019 presenteerde Alexandria Ocasio-Cortez bijvoorbeeld een wetsvoorstel in Washington waarin de federale overheid werd opgeroepen de uitstoot van koolstof te beperken door te investeren in hernieuwbare energievoorziening en groene banen te creëren. Later werd een motie aangenomen voor een 'Socialist Green New Deal' – op basis van publiek eigendom en democratische controle op de economie – op de Conferentie van de Britse Labour Party in 2019.
48. Maar in werkelijkheid is de GND-slogan een beetje een leeg vat, dat gevuld kan worden met welke inhoud men ook maar wenst. Dat blijkt uit de verscheidenheid aan aanhangers die zich hebben aangesloten bij de Green New Deal van AOC, waaronder rechtse Democratische presidentskandidaten als Biden, Buttigieg en Klobuchar.
49. Deze vage GND-voorstellen komen over het algemeen neer op een keynesiaanse strategie om te proberen het kapitalistische systeem te reguleren en te beheren. Maar het kapitalisme kan niet zo worden beheerd. Het kan niet worden getemd en 'groen' worden gemaakt. Zolang de economie is gebaseerd op de productie voor winstdoeleinden, zal het grote bedrijfsleven zijn wil opleggen aan regeringen, niet andersom. Kortom, in plaats van 'systeemverandering' te bieden, proberen de keynesiaanse eisen van de Green New Deal het kapitalistische systeem van zichzelf te redden.
50. Een vaak geciteerd onderzoek toonde aan dat honderd grote bedrijven (voornamelijk producenten van fossiele brandstoffen) verantwoordelijk zijn voor meer dan 70% van de uitstoot van broeikasgassen. Recent werd bekend dat slechts twintig bedrijven sinds 1965 eenderde van alle CO2 hebben gegenereerd. Ook is slechts ongeveer 3-10 procent van het stortafval in ontwikkelde kapitalistische landen afkomstig van huishoudens; de rest is voornamelijk het resultaat van grootschalige industriële processen, bouw en mijnbouw.
51. Dit alles benadrukt wie werkelijk verantwoordelijk zijn voor de milieucrisis. Het toont ook duidelijk de oplossing aan: maak deze bedrijven en industrieën gemeenschappelijk eigendom onder democratische controle, als onderdeel van een rationeel, socialistisch productieplan. Alleen dan kunnen we een duurzame economie tot stand brengen, waar de stijgende levensstandaard niet in strijd is met de bescherming van de planeet.
52. In particuliere handen genereren de grote monopolies obscene hoeveelheden afval en milieuschade. Wanneer ze genationaliseerd worden, in het kader van een socialistisch economisch plan, kunnen ze echter moderne groene technologieën gebruiken om uitstoot en vervuiling in een klein aantal jaar drastisch in te perken, terwijl ze kwaliteitsvoedsel, onderdak, onderwijs, vervoer en gezondheidszorg voor allen kunnen leveren.
53. Door de knapste wetenschappelijke koppen te combineren met de vaardigheden van werknemers in de industrie, onder democratische controle, kunnen we alle technologische vaardigheden en middelen van de samenleving ten dienste stellen van de mensheid en de planeet. Het Lucas Plan uit de jaren zeventig toont het potentieel. Hier stelden georganiseerde werknemers uit de militaire en lucht- en ruimtevaartindustrie een gedetailleerd voorstel op, waaruit blijkt dat dezelfde fabrieken, machines en werknemers kunnen worden aangepast en heringezet voor de productie van hernieuwbare technologieën en geavanceerde gezondheidszorgapparatuur, in plaats van raketten en wapens. De arbeiders werden uiteindelijk verraden door de bekrompen leiders van Labour en de vakbonden. De creatieve kracht van de arbeidersklasse om de productie te plannen werd desondanks duidelijk aangetoond.
54. Het voorbeeld van het Lucas Plan toont de mogelijkheid van – en de noodzaak van – een 'klimaattransitie'. Er is geen enkele reden waarom een stap naar groene industrieën en de sluiting van vervuilende industrieën tot werkloosheid moet leiden. Werknemers kunnen worden omgeschoold; fabrieken kunnen worden omgevormd. Dit vereist publiek eigendom, werknemerscontrole en een algemeen productieplan. Aan de markt overgelaten, kan het opheffen van verouderde industrieën alleen maar leiden tot een permanent litteken op de arbeidersklasse en haar gemeenschappen, zoals de voormalige mijnbouwgebieden van Groot-Brittannië en de Rust Belt in de VS laten zien.
55. Dit onderstreept de noodzaak voor de milieubeweging om aansluiting te vinden bij de arbeidersbeweging. In sommige landen hebben de klimaatstakers terecht contact opgenomen met de vakbonden voor steun. Greta Thunberg heeft er zelf bij arbeiders over de hele wereld op aangedrongen om studenten te vergezellen tijdens wereldwijde walk-outs. Af en toe hebben de vakbonden deze oproep gesteund en beloofden ze te staken of te protesteren met jonge activisten. Dit is de juiste aanpak. Dit is niet alleen een probleem voor jongeren, maar ook iets dat alle arbeiders raakt.
56. De georganiseerde arbeidersklasse moet aan het hoofd staan van de strijd tegen klimaatverandering. Groepen als Extinction Rebellion handelen echter op zo'n manier dat ze de arbeidersbeweging buitenspel zetten, door zich uitsluitend te richten op een strategie van directe actie en publiciteitsstunts. Hun doel is om 'bewustzijn' te creëren door media-aandacht te krijgen, vaak door zich vast te maken aan gebouwen of wegen af te sluiten. Activisten overwogen zelfs met behulp van drones te dwingen om Londen Heathrow Airport te sluiten. Maar niemand van het netwerk dacht er zelfs aan om contact op te nemen met vakbondsleden op de luchthaven, waar het personeel (inclusief bagage-afhandelaars en piloten) mogelijke stakingsacties besprak. Een staking van deze arbeiders zou de luchthaven hebben platgelegd – en het bewustzijn en het vertrouwen van werknemers overal hebben helpen verhogen – wat veel effectiever is dan de onverantwoorde capriolen van Extinction Rebellion.
57. In plaats van deze frivole en apolitieke acties moet de klimaatbeweging zich baseren op de massale mobilisatie van werknemers en jongeren rond duidelijke socialistische eisen. De macht van de georganiseerde arbeidersklasse, gewapend met een socialistisch programma, zou niet te stuiten zijn. Zoals de marxisten altijd hebben gezegd, er brandt geen lamp en draait geen wiel zonder de goedkeuring van de arbeidersklasse.
58. Linkse politieke en sociale bewegingen zijn over de hele wereld in opkomst. De taak is om de strijdbaarheid en het radicalisme van de studentenklimaatstakingen mee te nemen naar de bredere arbeidersbeweging, zodat arbeiders en jongeren samen vechten voor een gedurfd socialistisch milieubeleid. Een dergelijk programma moet eisen bevatten als:
- Nationaliseer de grote energiemonopolies, fossiele brandstoffen en netwerken onder democratische controle en neem onze energievoorziening uit handen van de profiteurs en oliebaronnen. Dan zouden we massaal kunnen investeren in hernieuwbare energie en fossiele brandstoffen geleidelijk afbouwen, terwijl we tegelijkertijd de prijzen voor consumenten zouden kunnen verlagen.
- Onteigen de bouwbedrijven en maak de grond en banken in gemeenschappelijk eigendom. Op die manier kunnen we een grootschalig openbaar programma uitvoeren om bestaande woningen te isoleren en nieuwe, hoogwaardige, energiezuinige sociale woningen te bouwen.
- Maak al het vervoer – spoorwegen, metronetwerken, bussen, trams, luchtvaartmaatschappijen en scheepvaart – tot staatseigendom. Vervang de huidige chaos door een groen, hoogwaardig, breed, gecoördineerd, geïntegreerd en gratis openbaarvervoersysteem. Nationaliseer de autofabrikanten en de lucht- en ruimtevaartindustrie onder controle van werknemers, om te investeren in groene voertuigen en vliegtuigen.
- Maak alle natuurlijke grondstoffen – inclusief het land, de mijnen, de rivieren en bossen – tot staatseigendom en plaats deze onder democratische controle. Het kapitalisme en imperialisme mogen de planeet niet verwoesten en plunderen omwille van de winst. Implementeer een wereldwijd programma voor herbebossing en de bouw van waterkeringen.
- Schop grote bedrijven uit de universiteiten. Onderzoek en ontwikkeling moeten door de overheid worden gefinancierd, democratisch worden gestuurd en gericht zijn op de behoeften van de samenleving en de planeet, niet op de winsten van multinationale bedrijven.
- Voor de invoering van democratische werknemerscontrole en -beheer in alle genationaliseerde industrieën en openbare diensten, met een door de arbeiders geleid Lucas Plan-model om over te stappen van vervuilende sectoren naar groene industrieën en banen.
59. Marx en Engels negeerden de milieukwestie niet en hadden een diepe belangstelling voor het onderwerp. Hun conclusie toen, zoals de onze nu, was dat het beëindigen van de vernietiging van de natuurlijke leefomgeving nooit mogelijk zou zijn onder een systeem waar kapitalistische anarchie heerst. Een harmonieuze ontwikkeling tussen mens en natuur is alleen mogelijk op basis van een bewust, socialistisch plan, zoals Engels heeft uitgelegd:
60. "We moeten echter niet overdrijven als we het hebben over de menselijke overwinningen op de natuur. Voor elke overwinning neemt de natuur wraak. Iedere overwinning, en dat klopt, leidt aanvankelijk tot de resultaten die we verwacht hadden, maar daarna heeft het soms erg verschillende onvoorziene gevolgen die maar al te vaak het eerste resultaat teniet doen. (...) Bij iedere stap worden we eraan herinnerd dat de natuur zich niet laat veroveren zoals een vreemd volk dat doet, maar dat wij, als vlees, bloed en hersenen, deel uitmaken van de natuur en midden in de natuur leven waarbij onze heerschappij enkel bestaat uit het feit dat we op andere wezens het voordeel hebben dat we de lessen van de natuur kunnen leren en correct kunnen toepassen."
61. Alleen met de socialistische transformatie van de samenleving kunnen we, in harmonie met het milieu, voldoen aan de behoeften van de meerderheid, in plaats van winsten te genereren voor een parasitaire minderheid. De wetenschap en technologie bestaan om klimaatverandering aan te pakken. Maar onder het kapitalisme vernietigen deze krachten de aarde in plaats van deze te redden. Socialisme of barbarij: dat is de keuze die voor ons ligt.
