Dit artikel werd op 2 februari geschreven, naar aanleiding van de staatsgreep in Myanmar. Intussen is de beweging tegen het militaire regime op gang gekomen, met onder andere protesten van zorgwerkers en leraren. Tenminste vier mensen zijn om het leven gekomen tijdens de protesten.
Door het organiseren van een snelle staatsgreep tegen Aung San Suu Kyi (ASSK), hebben de generaals van Myanmar de kwijnende illusie van de liberalisering van het land onder Amerikaanse overheersing, om zeep geholpen.
Op zondag (31 januari) vond de arrestatie plaats van Aung San Suu Kyi, de ‘Staatsadviseur’ van Myanmar, samen met vooraanstaande ministers en leiders van de partij van ASSK, de Nationale Liga voor Democratie (NLD). Hierna werd de staatsgreep aangekondigd door U Myint Swe, de door het leger aangestelde vice-president van de regering van Suu Kyi, die de noodtoestand voor een jaar heeft afgekondigd, waarna hij belooft dat er nieuwe verkiezingen zullen worden gehouden.
Alle bevoegdheden zijn overgedragen aan het leger, zoals bepaald in de grondwet die het in 2008 zelf had geschreven en die juist bedoeld was om zo'n staatsgreep mogelijk te maken. Het internet werd afgesneden en later hersteld, terwijl mobiele telefoondiensten nog steeds platgelegd zijn. Cruciaal was dat de nieuw gekozen parlementsleden, voornamelijk van de partij van ASSK, niet bijeen konden komen in wat (niet toevallig) de eerste dag van het nieuwe parlement zou zijn.
Wat zit er achter deze staatsgreep? Het leger had deze toch niet nodig? Het was de opsteller van de grondwet van 2008, die ASSK in staat stelde om in 2011 aan de macht te komen: een proces dat het in gang zette om meer investeringen van het Westen te winnen en zijn positie veilig te stellen, in plaats van omvergeworpen te worden in een door de VS gesteunde ‘kleurenrevolutie’. Deze grondwet garandeerde zijn rol, en het leek te werken. Het werkte zelfs zo goed, dat ASSK's democratische aureool van haar afgleed in de ogen van het Westen, toen zij actief steun gaf aan de genocidale campagne tegen de Rohingya's, tot het punt waarop ze het leger in 2019 in Den Haag verdedigde. Ze associeerde zich in grote mate met het leger, presenteerde een beeld van 'nationale eenheid', en liet zelfs journalisten arresteren die rapporteerden over de moordpartijen. Tijdens een lezing in Singapore zei ze dat haar relatie met het leger ‘niet zo slecht’ was.
Waarom nu?
Dus waarom de staatsgreep, die zo slecht zou kunnen uitpakken? Om dezelfde redenen dat elke bureaucraat iedere understudy die te goed presteert, moet elimineren. Hoeveel ze haar voormalige gevangenbewaarders ook plichtsgetrouw diende, ze kon nooit hun vertrouwen winnen, omdat ze overweldigend populairder en legitiemer was dan zij, die gezien werd als de moeder van de natie die, zoals iedereen weet, ten onrechte werd onderdrukt door de mensen die nog steeds de leiding hebben. Dit was een fundamenteel instabiele alliantie.
De regels en voorschriften die in het compromis tussen ASSK en het leger waren opgesteld, betekenden dat er eigenlijk heel weinig ruimte was voor ASSK en haar partij om grondwetswijzigingen door te voeren. Hun angsten waren echter duidelijk niet geheel ongegrond. In maart vorig jaar stelde de partij van ASSK een grondwetswijziging voor om haar in staat te stellen president te worden, iets wat het leger duidelijk niet kon tolereren, aangezien het de nieuwe grondwet specifiek zo ontwierp dat ze nooit president zou kunnen worden (er staat dat niemand met buitenlandse kinderen president kan zijn; iets dat bij haar het geval is). Dit amendement werd echter verworpen dankzij de constitutionele privileges die het leger kreeg.
Het indienen van de wijzigingen vorig jaar lijkt ook een soort tactische blunder te zijn geweest, want slechts een paar maanden later, in november, waren er algemene verkiezingen gepland. Bij deze verkiezing wonnen ASSK en haar partij een nog groter gedeelte van de stemmen dan de vorige keer. Dit had het punt kunnen zijn waarop ze kon aandringen op haar lang gewenste grondwetswijziging, en ongetwijfeld begreep het leger het gevaar. Haar overwinning onderstreepte de onhoudbaarheid van deze alliantie. Ze werd krachtiger en hier moest een einde aan gemaakt worden, voordat het te laat was.
Sinds die verkiezingen hebben ze geklaagd over vermeende fraude, om zo haar verpletterende overwinning te verklaren. Ze eisten dat de regering “de verkiezingscommissie van de Unie afschaft; dat alle tijdens de verkiezingen van 8 november uitgebrachte stemmen worden geteld met hulp van het leger; en dat ze de opening van het nieuwe Parlement uitstelt. " (The Irrawaddy, 29 januari 2021)
Het laatste punt is veelzeggend, net als de datum van de staatsgreep, die precies samenvalt met de opening van het nieuwe parlement. Ze wilden duidelijk voorkomen dat het land grondwetswijzigingen zou doorvoeren die hun macht en privileges zouden kunnen beknotten.
Dit proces heeft de utopie van de gecontroleerde overgang naar de burgerlijke democratie in Myanmar vernietigd. Tien jaar geleden was de transformatie in Myanmar een stralend licht in een steeds donkerder wordende wereld voor de westerse imperialisten, een duidelijk bewijs dat de toekomst nog steeds lag in de door de VS gedomineerde liberale democratie en vrijhandel (op Amerikaanse voorwaarden). De daaropvolgende jaren ontdeden de mensen beetje bij beetje van deze illusie, en de gebeurtenissen van zondag zijn letterlijk de genadeslag voor de illusie.
Sommigen vragen zich af of China achter de staatsgreep zit. Dit lijkt onwaarschijnlijk, omdat het regime, inclusief ASSK, duidelijk had gemaakt dat het heel sterk in het kamp van China zat. Een jaar geleden ontmoette Xi Jinping ASSK in Naypyidaw en ondertekende hij 33 overeenkomsten met betrekking tot infrastructuur, handel en productie. Myanmar is een volledig betalend lid van het Chinese Belt and Road-initiatief. Slechts een paar weken geleden had de regering van ASSK een ontmoeting met de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi, die China's steun beloofde voor het regime met betrekking tot de Rohingya's, evenals 300.000 doses van het Chinese coronavirusvaccin. In ruil daarvoor beloofde Win Myint, de toenmalige president (nu afgezet) en lid van de partij van ASSK, dat Myanmar het standpunt van China over kwesties met betrekking tot Taiwan, Tibet en Xinjiang zal blijven steunen.
Het belangrijkste was dat tijdens deze bijeenkomst werd overeengekomen om door te gaan met de lang geplande diepzeehaven in de staat Rakhine (de plaats van de genocide tegen de Rohingya's), samen met de bijbehorende ‘Speciale Economische Zone’. Hierdoor kan de Chinese handel de door de Amerikaanse marine gecontroleerde Straat van Malakka rond Maleisië omzeilen, waardoor de invloed van het Amerikaans imperialisme in de regio aanzienlijk wordt verzwakt.
Het lijkt dus onwaarschijnlijk dat China de staatsgreep heeft georkestreerd, aangezien deze ernstige destabilisatie zou kunnen toebrengen aan een bondgenoot die het al gaf wat het wilde. Desalniettemin lijdt het geen twijfel dat het nieuwe regime, dat ontdaan is van ASSK, nog meer pro-China zal zijn dan voorheen (mocht de staatsgreep doorgaan, wat verre van gegarandeerd is). Dit blijkt uit het contrast tussen de uitspraken van de VS en China na de staatsgreep. De VS en alle westerse mogendheden hebben deze veroordeeld, maar China heeft alleen de staatsgreep ‘opgemerkt’, omdat het niet wenst het nieuwe regime te vervreemden, maar ook zijn rekening bij ASSK wil heropenen indien ze weer aan de macht zou komen.
Zoals Daniel Russell, Obama's topdiplomaat in Oost-Azië, zei: "Dit is een enorme tegenslag - niet alleen voor de democratie in Myanmar, maar ook voor de belangen van de VS. Het is opnieuw een herinnering dat de langdurige afwezigheid van geloofwaardige en gestage betrokkenheid van de VS in de regio antidemocratische krachten heeft aangemoedigd. " (The Guardian, 1 februari 2021)
Zoals Trotski lang geleden uitlegde, is er geen progressieve bourgeoisie, omdat ze verenigd is in haar verlangen om het kapitalisme te behouden, met al zijn uitbuiting en armoede. In haar eigen woorden legde ASSK uit dat ze nooit een revolutie wilde die het oude regime zou wegvagen: “We willen niet het soort revoluties aanmoedigen dat ons land op zijn kop [zou kunnen] zetten. We zullen geduld hebben, maar we zullen volhardend zijn. "
Het kunnen veilig stellen dat haar geduld niet beloond is. Zoals we vorig jaar schreven, denkt ze dat “door de junta een plezier te doen, deze haar hopelijk de (minimale) democratische hervormingen zal gunnen die ze wil. Maar het is glashelder dat ze nooit democratische hervormingen zal doorvoeren die haar macht en privileges werkelijk bedreigen, dus onthult dit liberale pad zich als niets anders dan medeplichtigheid aan de pogingen van de heersende klasse om de massa te misleiden. De enige manier om de junta uit de macht te zetten is juist door middel van zo'n revolutie die ‘het land op zijn kop zal zetten’.
Voorbereiden van een terugslag
De lafhartigheid van de liberale benadering ligt in de hierboven geciteerde angst voor revolutie, angst voor de massa. ASSK en haar partij zijn burgerlijke liberalen en willen als zodanig het regime alleen geleidelijk hervormen zodat de ‘vrije markt’ dieper kan doordringen. Deze zelfde houding kan zelfs op dit moment worden gezien, zoals NLD-woordvoerder Myo Nyunt in reactie op de staatsgreep zei: "Ik wil onze mensen vertellen niet overhaast te reageren en ik wil dat ze volgens de wet handelen" - de heilige wet die werd opgesteld door de militaire junta, precies om zo gemakkelijk zulke staatsgrepen te kunnen organiseren!
Toch kunnen we de mogelijkheid niet uitsluiten dat ASSK een soort massabeweging of opstand tegen de staatsgreep zal aanmoedigen, aangezien haar eigen vrijheid op het spel staat. Om die reden heeft ze nu een verklaring afgelegd waarin ze oproept tot protesten en verzet tegen de staatsgreep.
De haat tegen het leger onder de bredere massa's is duidelijk en de populariteit van ASSK is nog steeds wijdverspreid onder de mensen, zoals de verkiezingen in november hebben aangetoond. Op dit moment proberen de meer geavanceerde arbeidersvakbonden, de militante studentenvakbonden en een paar radicale krachten mensen te mobiliseren voor de anti-militaire beweging. Er is bijvoorbeeld een beweging van zorgwerkers die zich tegen de militaire coup verzet. De gezondheidswerkers zijn erg moe, vooral door de gevolgen die de pandemie voor hen heeft.
Onder deze omstandigheden zou een protestbeweging die door ASSK van bovenaf wordt opgeroepen, een eigen leven kunnen leiden en altijd de neiging hebben om veel verder te gaan dan haar eigen voorzichtige en kapitalistische agenda. Reeds onder de jongeren is er een groeiende radicalisering die verder gaat dan ASSK. Dit wordt op dit moment ook weerspiegeld door sommigen die Min Ko Naing, de voormalige studentenleider tijdens de opstand van 1988, voorstellen als een nieuw verzamelpunt. Het idee dat er geen "ultieme verlosser" is, wordt ook populair onder de jeugd.
De militaire leiders hebben hier misschien een ernstige rekenfout gemaakt, en terwijl ze de extreemrechtse en lompenelementen, waaronder de monniken, mobiliseren en openlijk sponsoren om te demonstreren ter ondersteuning van de staatsgreep, zou hun actie de spreekwoordelijke 'zweep van de contrarevolutie' kunnen zijn, die enkel de massa woedend maakt en vooruitduwt.
Het is daarom zeer waarschijnlijk dat er massale protesten zullen plaatsvinden, gezien de populariteit van ASSK en de impopulariteit en het gebrek aan legitimiteit van het leger. Maar bij dergelijke protesten is per definitie de massa betrokken. Dat zijn miljoenen arme en onderdrukte mensen, arbeiders en boeren, die er geen belang bij hebben het kapitalisme te bevorderen. Wat wel duidelijk is, is dat Myanmar geen soepele, beheerde overgang naar de burgerlijke democratie zal hebben. Zijn toekomst is er een van massastrijd en turbulentie. De massa van Myanmar moet alleen naar zichzelf en de ideeën van het socialisme kijken voor een echte uitweg uit de crisis.
Traditioneel links in Myanmar, als gevolg van de sterke overblijfselen van het stalinisme, verzandt in het idee dat er een soort progressieve vleugel van de heersende klasse van Myanmar bestaat, en dat de rol van de massabeweging is om die vleugel te verdedigen tegen de meer openlijk reactionaire vleugel. Dit idee weerhoudt links in Myanmar ervan om een echte onafhankelijke stem te laten horen, een echte stem van de arbeiders en boeren. Wat nodig is, is een onafhankelijke massapartij van de werkende mensen.
De marxisten verzetten zich tegen de militaire staatsgreep en verdedigen alle democratische rechten, maar leggen ook uit dat dergelijke rechten op de lange termijn gemakkelijk vernietigd kunnen worden, zoals duidelijk blijkt uit de huidige staatsgreep. De enige manier om een echt einde te maken aan de dreiging van een aanhoudend militair bewind, is door het systeem dat het voortbrengt - de heerschappij van de bevoorrechte elite, de heerschappij van de kapitalisten en grootgrondbezitters - af te schaffen en te vervangen door een systeem waarin de arbeiders de besluiten nemen. Dat is iets dat de moeite waard is om voor te vechten in Myanmar.
