De kandidaat van Apruebo Dignidad, Gabriel Boric, heeft de Chileense presidentsverkiezingen gewonnen met 56% van de stemmen. Er werden zo’n 4,6 miljoen stemmen voor Boric uitgebracht, een recordmeerderheid. De pro-Pinochet kandidaat, Juan Antonio Kast, heeft verloren met 44% stemmen: bijna een miljoen minder dan Boric.
Na de lage opkomst in de eerste ronde (47%) slaagde de Apruebo Dignidad-campagne erin een aanzienlijk aantal stemmen te mobiliseren in volkswijken en volksdistricten, waar zij een ruime voorsprong behaalde, zoals in Puente Alto (70%) en Maipú (66%), met een opkomst die in de tweede ronde landelijk steeg tot 55%. Vergeleken met de rijke districten, waar de opkomst gemiddeld met ongeveer 4 punten toenam, steeg de opkomst aanzienlijk meer in de arme stadswijken, met zo’n 10 punten. Met het juiste klasseninstinct kwamen arbeiders en jongeren in beweging om Kast te verslaan. In totaal zijn er in de tweede ronde 1,25 miljoen extra stemmen uitgebracht.
In Antofagasta, in het noorden van het land, zorgde de uitslag van de tweede ronde voor een verrassing: Boric behaalde er een comfortabele meerderheid van 20 punten. In het noorden was de populistische kandidaat Parisi in de eerste ronde als winnaar uit de bus gekomen, voordat hij zijn steun voor Kast uitsprak. Desondanks slaagde Boric erin een aanzienlijk deel van die stemmen voor zich te winnen, waardoor de mijnregio weer een linkse stem uitbracht.
De ‘millennial’ president
De internationale pers heeft de verkozen president omschreven als de linkse ‘millennial’ die de Chileense verkiezingen heeft gewonnen. Als 35-jarige is Boric de jongste president in de geschiedenis van het land. Een deel van de pers legde de nadruk op zijn sociaal-democratische programma, dat tegenover de conservatieve en reactionaire ideeën van Kast stond.
Vergelijkingen met andere groeperingen die representatief zijn voor het ‘nieuwe links’, zoals Podemos (Spanje) en Syriza (Griekenland), zijn al aan de orde van de dag. Aprueblo Dignidad, de regeringscoalitie van het Breed Front met de Communistische Partij, zal inderdaad een links-reformistisch karakter hebben, in een tijd van kapitalistische crisis waarin het kapitalisme geen bewegingsruimte heeft voor hervormingen. Dit zijn nieuwe politieke groeperingen die op het electorale toneel zijn verschenen in het kielzog van het fiasco van de traditionele partijen die in de voorgaande decennia regeerden. Zij wakkeren de hoop aan van lagen van de jeugd en de arbeiders die diepgaande hervormingen willen laten doorvoeren, maar deze progressieve regeringen slagen er niet in het keurslijf van het kapitalisme in crisis te doorbreken.
In de huidige context, na twee jaar van crisis in verband met de pandemie en economie, is er voor zo'n regering heel weinig ruimte om belangrijke hervormingen door te voeren. Integendeel, er wordt voorspeld dat er economische vertraging zal plaatsvinden in 2022.
Boric heeft niet eens een programma met ingrijpende hervormingen gepresenteerd. Hij heeft het over fiscale verantwoordelijkheid en verandering door middel van ‘langzame maar zekere stappen’. In zijn programma benadrukt hij:
"Onze regering zal prioriteit geven aan het hervinden van een traject van geloofwaardige begrotingsconsolidatie, met een geleidelijke en duurzame vermindering van het structurele begrotingstekort."
Hij wil bewijzen dat hij een goede manager is van de zakenbelangen van de kapitalistische klasse en wil zo de bourgeoisie geruststellen. Zijn boodschap aan de kapitalisten is: "de sociale kloof moet geheeld worden, opdat het land kan groeien." Zijn programma is, met andere woorden, een programma van klassenverzoening.
Kast slaagde erin de meest reactionaire, harde rechterzijde te verenigen, wiens belangen bedreigd waren door de volksopstand die begon te broeien in 2019. Het overlijden van de weduwe van Pinochet, Lucia Hiriart, slechts vier dagen voor de verkiezingen, plaatste de herinnering aan de dictatuur van Pinochet in het middelpunt van het politieke landschap. Na de uitslag van de eerste ronde herinnerde de kandidatuur van pro-Pinochet kandidaat Kast men aan de verschrikkingen van de civiel-militaire dictatuur en de bedreiging van de democratische rechten van de onderdrukten. In vergelijking tot deze verschrikkelijke herinneringen leken de gematigde voorstellen van Gabriel Boric een episch alternatief. Zoals we na de eerste ronde hebben uitgelegd, was het duidelijk dat brede lagen van de arbeidersklasse nu instinctief zouden proberen om samen te stemmen tegen de mogelijkheid van een regering-Kast die democratische vrijheden frontaal zou aanvallen.
Dit gevoel van urgentie werd zondag op de verkiezingsdag nog versterkt, toen de regering ervan werd beschuldigd het openbaar vervoer te hebben gesaboteerd om de stemming in arme en volksgemeenschappen te dwarsbomen. Een transportvakbondsleider legde uit hoe deze beruchte manoeuvre werd uitgevoerd door de transportbedrijven, die de chauffeurs een vrije dag gaven zodat de meeste bussen niet konden rijden. Deze situatie gaf aanleiding tot solidariteit en initiatief: mensen met auto’s gebruikten deze om mensen dichter bij hun stemlokaal te brengen. Maar zonder dergelijke trucs had de opkomst misschien nog groter kunnen zijn.
Het is veelzeggend voor wat komen gaat dat het bedrijfsleven en de rechtervleugel bereid waren om buitenparlementaire methoden te gebruiken. We zagen dit in de manier waarop de leider van de vrachtwageneigenaren, Sergio Pérez, het voorstel voor het spoorwegvervoer in het Apruebo Dignidad-programma aanviel. Diezelfde reactionaire bazenorganisatie dreigde de aanvoer naar het land midden in de pandemie stop te zetten en drong aan op de militarisering van de Wallmapu (het Mapuche-gebied). In de periode die nu aanbreekt, is het belangrijk te onthouden dat alleen de solidariteit en de organisatie van de werknemers de sabotage van de werkgevers kan verslaan.
De kristallisatie van het “Akkoord”
De slogan van de beweging van oktober 2019 was "het is geen 30 pesos, het is 30 jaar", een afwijzing van de partijen die na de dictatuur regeerden waarbij het kapitalistische economische model van privatisering werd verdiept en mensenrechtenschendingen onbestraft bleven. De eerste president na het einde van de dictatuur, de christen-democraat Patricio Aylwin, staat bekend om de uitdrukking "rechtvaardigheid voor zover mogelijk". Er werd een politiek van akkoorden gevoerd, van verzoening met de rechtervleugel en het grootkapitaal, waarvan de belangen werden vastgelegd in de grondwet van 1980, na de historische nederlaag van de Chileense arbeidersklasse in 1973.
Tijdens de overgang naar de democratie werd ons het idee verkocht dat de dictatuur was gevallen met de volksraadpleging van het JA en het NEE van 1988, met potlood en papier. Het belang van massamobilisering tijdens de dagen van nationaal protest werd begraven. De honderdduizenden mensen die hun leven waagden in de strijd tegen het dictatoriale regime in de hoop een beter leven te veroveren, werden vergeten. De christen-democratische president Aylwin, die de presidentiële sjerp van Pinochet kreeg, was een sleutelfiguur bij het organiseren van de staatsgreep in het congres tijdens de regering van de socialistische Allende in de jaren zeventig. Aan het einde van de dictatuur werden geheime afspraken gemaakt met de Concertación-partijen (voornamelijk de Socialistische en Christendemocratische) om de economische en ideologische pijlers van het oude model in stand te houden en de strijdkrachten onschendbaarheid te verlenen. Bij deze verkiezingen was de Concertación eensgezind in haar steun aan Boric.
Dertig jaar later, tijdens de Oktoberopstand in 2019, omarmde een nieuwe generatie die de dictatuur niet had meegemaakt, de ervaringen van de oudere generaties. Het idee was om voor eens en altijd een einde te maken aan het beleid van "rechtvaardigheid, voor zover mogelijk" en te strijden voor een leven dat echt de moeite waard is om te leven. De rechtse president Piñera verklaarde de oorlog aan de armen en de arbeiders. De woedende massa’s hadden via de algemene staking de regering in het nauw gedreven. Maar de akkoorden en de onschendbaarheid keerden terug. Het zogenaamde "Akkoord voor vrede en de nieuwe grondwet", waarin Boric een sleutelrol speelde, was een akkoord tussen de partijen van het regime om de misdadige regering van Sebastián Piñera te redden. In plaats van vrede werden de repressieve wetten voortgezet en bleef de Wallmapu gemilitariseerd. Piñera is nog steeds aan de macht, twee jaar na de opstand die tot doel had hem af te zetten. Nu zal Gabriel Boric de "eer" hebben om de presidentiële sjerp uit zijn handen te ontvangen.
Boric heeft bewezen een politicus te zijn die weet hoe hij op het juiste moment op de juiste plaats moet staan. Hij gaat een ‘dialoog’ aan om tot akkoorden te komen en voor zichzelf politieke carrière te maken. Op dit moment is hij de grootste haai die is voortgekomen uit de splitsingen, allianties en interne twisten van de groepen die onder de paraplu van het ‘Breed Front’ zijn gegaan. De geschiedenisboeken zullen reeds Boric vermelden als de profeet die dat ‘Akkoord’ tot stand heeft gebracht dat de ontsporing van de Oktoberopstand langs burgerlijke, institutionele lijnen markeerde. De regering-Boric vertegenwoordigt de kristallisering van de parlementaire weg van het ‘Akkoord’, niet de weg van de opstand van de massa's. In die zin vertegenwoordigt de triomf van Boric de afsluiting, door een akkoord aan de top, van de opstand van 2019.
De samenstelling van het nieuwe parlement geeft de volgende regering niet de vereiste meerderheid om haar hervormingen goed te keuren. Anderzijds hoopt Apruebo Dignidad nu het grondwettelijk proces tot een goed einde te brengen. Dit betekent noodzakelijkerwijs dat hij zijn toevlucht moet blijven nemen tot het afgewezen ‘akkoordenbeleid’.
De regering zal onder grote druk komen te staan van de straat. De verkiezingsbijeenkomst was bijna een feest. Er klonken slogans die de vrijlating eisten van de politieke gevangenen van de opstand van 2019 en het einde van het particuliere pensioenstelsel (AFP), waarop Boric gedwongen werd antwoorden te geven, die niet overtuigend waren. Hij werd ook uitgejouwd toen hij zei dat hij van plan was een dialoog met de rechtervleugel aan te gaan: "We zullen bruggen bouwen met Kast zodat onze landgenoten beter kunnen leven.”
In werkelijkheid is het zo: hoe vriendelijker je bent voor rechts, hoe moediger rechts zich zal voelen om de achterstand in te halen en terug te vechten. Het verzet van rechts tegen inhoudelijke veranderingen zal de reactie van de massa's uitlokken. De regering zal onvermijdelijk moeten kiezen tussen het onderdrukken van de mobilisatie of erop vertrouwen dat zij het verzet van rechts overwinnen. Maar de massa's zullen verder gaan dan Boric’ programma van zelfbeheersing en fiscale verantwoordelijkheid. Ook de Communistische Partij zal voor een dilemma komen te staan: hoe kan zij met één been in de regering en met het andere op straat blijven staan?
Vergelijkingen met de regering Castillo in Peru zijn op zijn plaats. Castillo's programma met betrekking tot de mijnbouwbedrijven was radicaler dan dat van Boric. Net als Boric is Castillo in het congres in minderheid. Onder druk van de bourgeoisie, het leger, de burgerlijke publieke opinie en de multinationals is Castillo snel concessies gaan doen en heeft hij de meest vooruitstrevende punten van zijn programma laten varen. Boric lijkt dezelfde kant op te gaan.
De onderliggende sociale en economische crisis kan niet worden opgelost via hervormingen binnen het kader van het kapitalisme. Het is te verwachten dat er vroeg of laat belangrijke mobilisaties zullen komen voor de eisen van oktober 2019 die nog niet zijn ingewilligd. De nederlaag van Kast vergroot het vertrouwen van de massa's. Wat nu via electorale kanalen tot uiting is gekomen, zal tot uiting komen in eisen aan de nieuwe regering en in mobilisering van de massa's wanneer zij met halve maatregelen worden geconfronteerd.
De watercrisis zal blijven verergeren. De Wallmapu zal verder gemilitariseerd worden, wat leidt tot een steeds complexer conflict. De decriminalisering van abortus zal een eis blijven van de feministische en vrouwenbeweging. We zullen waarschijnlijk getuige zijn van een toename van het aantal arbeidsconflicten over lonen en arbeidsomstandigheden.
Het gebrek aan vastberadenheid van Gabriel Boric om radicale veranderingen door te voeren om de levensomstandigheden te verbeteren zal aan het licht komen. Voor een grondige transformatie van de samenleving moeten we een einde maken aan het kapitalistische systeem en een arbeidersregering instellen. We kunnen alleen vertrouwen op de kracht van de mobilisaties en de zelforganisatie van de arbeidersklasse. De sleutel is het opbouwen van een revolutionair leiderschap dat opgewassen is tegen de taken die de arbeidersklasse in de Oktoberopstand op zich heeft genomen.
