De onwaarschijnlijke presidentskandidaat Donald Trump won de verkiezingen in de Verenigde Staten. Hoe is zoiets mogelijk en wat zijn de gevolgen? De spontane studentenbetogingen in het hele land tonen dat veel mensen zich er niet bij neer willen leggen. Welke weg vooruit voor de linkerzijde?
Niet bespotten, niet betreuren, noch verwensen, maar begrijpen...
- Spinoza
Alles wat solide is verdampt, alles wat heilig is wordt profaan.
- Karl Marx
Was alles hetzelfde gebleven als vroeger, dan zou Trump zelfs niet in de buurt van Clinton geëindigd zijn in deze verkiezingen. Maar we hebben vroeger al uitgelegd dat alles niet langer hetzelfde is. Redelijkheid en logica wezen in de richting van een overwinning van Clinton, maar onder de mokerslagen van de economische crisis werden redelijkheid en logica uit het raam gegooid. 2016 is het jaar van de populisten geworden - zowel rechtse als linkse - en nadat Sanders uit de race gewerkt was, bleef Trump over als enige begunstigde. De grote en eensgezinde menigten die hij wist bijeen te brengen, terwijl “bedriegster Hillary” alle moeite van de wereld had om haar campagne momentum te geven, waren een duidelijke indicatie dat er een grote verassing zat aan te komen.
We moeten daar helemaal niet verwonderd over zijn. Zoals we vóór de verkiezingen al uitlegden: “als een Brexit mogelijk is, kan Donald Trump ook de volgende president van de Verenigde Staten worden.” In het tijdperk van kapitalistisch verval wordt het ondenkbare het nieuwe normaal. Als de marxisten zeggen dat “scherpe en plotselinge wendingen” aan de orde van de dag zijn, is dat niet zomaar een uitdrukking. Als we uitlegden dat, wie ook deze verkiezingen won, dit een beslissende verandering in de toestand zou brengen, was dit geen overdrijving. Wie kan er, nadat we het Sanders fenomeen hebben meegemaakt en nu de verkiezing van Trump, nog beweren dat er nooit iets verandert in de VS? Het mag dan al niet de verandering zijn waar miljoenen inwoners op gehoopt hadden, het is niettemin een kolossale verandering.
De volledige implicaties voor de wereldeconomie en voor de klassenstrijd zijn onmogelijk te voorspellen, maar ze zullen verregaand zijn. Zelfs voor de definitieve resultaten bekend werden gemaakt, waren de ‘futures’ voor de Dow Jones ‘Industrial Average’ met 700 punten gezakt, had de Mexicaanse peso 10 procent verloren tegenover de dollar, waren de goudprijzen omhoog geschoten en stortten de Aziatische beurzen in.
De VS zijn geen marginaal tweederangs voormalig wereldmachtje, maar de buik van het kapitalistische en imperialistische beest. De Financial Times drukte het zo uit: “de verdere implicaties van Trump’s verkiezing zullen tijd nodig hebben om door te dringen. Elke opiniepeiler in het land heeft de publieke opinie verkeerd gelezen. Door een man te verkiezen waarvan ze wisten dat hij geen respect had voor de grondwettelijke subtiliteiten, heeft Amerika het equivalent van een zelfmoordterrorist naar Washington gestuurd. De heer Trump heeft het mandaat gekregen om het systeem op te blazen. Zijn voorspelling van een “tienvoudige Brexit” was nog een onderschatting. Het Verenigd Koninkrijk mag zichzelf wel losgemaakt hebben en op drift geslagen zijn, de gevolgen van die beslissing zijn grotendeels parochiaal.”
Er werd verondersteld dat Hillary Clinton de overwinning al op zak had. Elke opiniepeiling gaf haar een overwinning met een forse marge. Eenvoudig gezegd zaten de opiniepeilers er helemaal naast omdat de media wilden geloven in hun eigen sprookjes. Ze dachten dat de woede van de bevolking vluchtig en van voorbijgaande aard was en dat degene met de grootste geldkoffers altijd wint. Net zoals ze Bernie Sanders niet de minste kans gaven om Clinton’s positie te bedreigen, namen ze zelfvoldaan aan dat het krasse racisme, seksisme en de onwetendheid van Trump voldoende zouden zijn om hem te kelderen. Sanders capituleerde voor de druk. Maar Trump deed dat niet, ondanks de onverdroten inspanningen van de media en van zijn eigen partij om hem in het gareel te houden of om hem uit de race te doen stappen. Zijn aanhangers beloonden zijn standvastigheid door massaal te komen stemmen en hem de overwinning te bezorgen.
Het was een wedstrijd tussen Amerika’s meest ongewenste en onpopulaire kandidaten. Uiteindelijk, zoals een commentator het verwoordde, “heeft Hillary Clinton de wedstrijd gewonnen voor de slechtste presidentskandidaat uit de Amerikaanse geschiedenis.” Terwijl zijn campagnemachine weinig in de weg werd gelegd, schold Trump zich op een golf van verontwaardiging helemaal tot in het Witte Huis.
Een grote meerderheid van de Amerikanen vindt dat hun land op het verkeerde spoor zit en dat heeft in het nadeel van de uittredende partij gewerkt. Bij de Millennials (zij die geboren zijn tussen 1980 en 2000) deed Clinton het dit jaar in Florida 11 procent slechter dan Obama. Velen verkozen om te stemmen voor een derde kandidaat, ondanks het gevaar voor de overwinning van Trump. Daar de financiering van de campagne gedomineerd wordt door het kiescollege en de grote bedrijven, denkt een meerderheid dat haar stem feitelijk niet meetelt. En wie kan ze dat verwijten? De jeugd zag de twee voornaamste kandidaten als “angstaanjagend” ,“een klucht”, “ze lachen ons uit” en “een belediging”.
Vrouwen en Clinton
Sommigen zullen het resultaat toeschrijven aan seksisme en vrouwenhaat. Geen twijfel mogelijk: dit destructieve vergif is springlevend in de Verenigde Staten en zal dat blijven, zolang we toelaten dat de klassenmaatschappij en de kunstmatige schaarste bestaan. Maar de uitleg voor het verwerpen van Hillary omvat veel meer dan enkel haar geslacht. Zoals de actrice Susan Sarandon het ongepolijst stelde: “Ik stem niet met mijn vagina.”
Alhoewel Trump verbaal en in zijn persoonlijke gedragingen een seksist is, verbleken deze feiten wanneer men ze naast Clintons handelingen ziet, die indruisen tegen de belangen van miljoenen werkende vrouwen in de VS en wereldwijd. Slechts één voorbeeld volstaat: de beruchte Clinton Foundation betaalt haar vrouwelijke werknemers slechts 72 procent van het loon dat haar mannelijke werknemers krijgen – zelfs minder dan het gemiddelde van 75 procent bij de non-profit bedrijven. Om een idee te geven: als ze mannen $10 (€9,2) betaalt, krijgen vrouwen $7,2 (€6,6) voor hetzelfde werk. En dan spreken we nog niet over het lijden van miljoenen vrouwen in Syrië, Irak, Afghanistan, Libië en overal waar Minister van Buitenlandse Zaken Clinton de leiding had over bombardementen en verarming.
De grote meerderheid van de Amerikanen zouden geen bezwaar hebben tegen een vrouw als president en het zien als een belangrijke mijlpaal. Maar als puntje bij paaltje komt, konden ze het niet opbrengen om te stemmen voor déze vrouw. Ze stemden voor Trump, niet omdat ze dom of onwetend zijn, maar omdat hun klasseninstinct hun vertelde dat Hillary hun klassenvijand is.
"It's the economy, stupid"
Obama’s werkelijke erfenis na 8 jaar presidentschap (en niet de ingebeelde) is de kern van waaruit men deze verkiezingsuitslag kan verklaren. Zoals Martin Wolf van de Financial Times het reeds voor de verkiezingen schetste: “De nieuwe littekens die de crisis heeft nagelaten, waaronder een verminderd vertrouwen in de eerlijkheid en de bekwaamheid van de financiële, intellectuele en politieke elites, kwamen bovenop de oudere littekens.“
In reële termen is het gemiddelde inkomen van de gezinnen met 5,2 procent gestegen tussen 2014 en 2015. Maar het blijft onder het peil van voor de crisis. Meer zelfs: het ligt onder het welvaartspeil dat in 2000 bereikt werd en is ten opzichte van het bbp per hoofd van de bevolking al aan het dalen sinds het midden van de jaren 1970. Deze cijfers helpen de golf van teleurstelling en zelfs wanhoop, die zo sterk aan de oppervlakte kwam in deze grimmige kiescampagne, verklaren.
Het is dan ook geen verrassing dat de ongelijkheid duidelijk gestegen is. Tussen 1980 en de meest recente periode, steeg het deel van de top 1 procent verdieners (wat inkomsten vóór belastingen betreft) van 10 procent naar 18 procent. Zelfs na belastingen is er een stijging van 8 procent naar 12 procent. De loonstijgingen die bedrijfsleiders hebben ontvangen, waren enorm vergeleken met die van de arbeiders. De VS staan van alle rijke economieën het hoogst op de ongelijkheidsindex en hebben, vergeleken met de zeven rijkste economieën, de snelste toename van ongelijkheid gezien. Het verschil tussen deze economieën toont aan dat dit veel meer een sociale keuze betreft, dan een economische noodwendigheid.
“De daling van het aandeel van arbeid in het bbp van 64,6 procent in 2001 tot 60,4 procent in 2014, is nauw verbonden met de stijgende ongelijkheid. De lijdensweg van de arbeiders beperkt zich niet tot een kleiner deel van de koek. Net zo veelzeggend is de toename van het deel mannen tussen 25 en 54, die geen werk hebben en ook niet zoekende zijn, van ongeveer 3 procent in de jaren 1950 tot 12 procent nu. Zelfs Frankrijk heeft in die categorie sedert 2001 elk jaar een hoger percentage mannen die aan de slag zijn. Van alle leden van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) hebben de VS sinds 1990 de tweede hoogste stijgingsgraad van mannen die buiten het arbeidscircuit vallen. Na 2000 is de stijgende deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt ook stilgevallen. Het deel van de vrouwen op werkbare leeftijd, die ook effectief aan de slag zijn, is een van de laagste in de OESO-landen”.
Het is geen toeval dat Trump’s boodschap een echo kreeg in de ‘rust belt’ en daar voorbij. Het Midwesten in het bijzonder werd hard getroffen door de crisis en voormalige Democratische bolwerken zoals Michigan en Wisconsin, gingen samen met ‘rust belt’ staten Pennsylvania en Ohio naar Trump. Zonder een duidelijke koers aangereikt door de leiding van de arbeidersbeweging, worden de gevolgen van de kapitalistische globalisering op impressionistische en nationalistische manier verworpen, in de vorm van verzet tegen immigratie, China, enz.
Miljoenen Amerikanen voelen aan dat ze geen toekomst hebben en dat ze hun waardigheid zijn ontnomen door de eindeloze crisis. De woedende heroïne-epidemie is daar een teken van. Ze willen Washington “uitmesten” en "hun land terug in handen nemen" - hoewel ze het in de eerste plaats nooit in handen hadden.
De Democraten hadden gedurende de meest lucratieve jaren uit Wall Street’s geschiedenis het presidentschap in handen. Voor de arbeidersklasse brachten die jaren enkel stagnatie en neergang. Ze kunnen niet eeuwig van het verleden en mooie beloften leven. Dit verklaart waarom Trump - ondanks het feit dat hij een miljardair is - in staat is om zich voor te stellen als de ultieme outsider... En vergeleken met Clinton, is hij er ook een. Hij is de eerste president die nooit een openbaar ambt heeft bekleed of in het leger heeft gediend. En ondanks dat hij elke keer dat hij zijn mond opendoet, liegt, bevatten zijn aanvallen op het establishment vaak meer dan een kern van waarheid.
Geen oplossing onder het kapitalisme
De misplaatste verwachtingen van de Trump-stemmers, zullen binnenkort aan diggelen worden geslagen tegen de rosten van de kapitalistische realiteit. Als Trump de teugels in handen neemt van een systeem dat hij frauduleus en corrupt noemt, is het duidelijk dat hij aan waanbeelden lijdt. In zijn overwinningstoespraak maakte hij de volgende beloften:
"We gaan de problemen in onze binnensteden oplossen en onze snelwegen, bruggen, tunnels, luchthavens, scholen, ziekenhuizen terug opbouwen. We gaan onze infrastructuur, die ongeëvenaard zal zijn, weer opbouwen en tijdens deze heropbouw zullen we miljoenen van onze mensen aan het werk zetten.
". . . We zullen beginnen aan een project van nationale groei en vernieuwing. Ik zal de creatieve talenten van onze mensen benutten, we zullen beroep doen op de besten en slimsten om hun enorme talent te benutten voor het welzijn van allen. Het gaat gebeuren. We hebben een groots economisch plan. We zullen onze groei verdubbelen en de sterkste economie waar ook ter wereld zijn. Tegelijkertijd zullen we opschieten met alle andere naties die met ons wensen op te schieten. We zullen ‘zijn’. We zullen goede relaties hebben. We verwachten heel erg goede relaties te hebben. Geen droom is te groots, geen enkele uitdaging is te groot. Niets van wat we voor onze toekomst wensen, is buiten ons bereik.
"Amerika zal met minder dan het beste geen genoegen meer nemen. We moeten het lot van ons land heropeisen en groots en gedurfd dromen. We moeten dat doen. We gaan over dingen dromen voor ons land, opnieuw van mooie en succesvolle dingen. Ik wil de wereldgemeenschap zeggen dat we altijd onze eigen belangen voorop zullen stellen. Dat we eerlijk met iedereen zullen omgaan. Met iedereen, met alle volkeren en alle naties. We zullen zoeken naar gemeenschappelijk terrein, geen vijandigheid; bondgenootschap, geen conflict."
Naast al zijn demagogie en onbeschoftheid, belooft Trump banen voor iedereen, een einde aan de Obamacare-puinhoop, en bovendien, dat hij je “dromen zal waarmaken!” Hoewel hij de steun van tal van openlijke racisten heeft aangetrokken, resoneert zijn boodschap bij de meeste loontrekkers, ondanks zijn openlijke racisme en seksisme. Hij stelde de belofte centraal van een terugkeer naar de mythische goede oude tijd, toen Amerika "geweldig" was. De meeste Amerikanen begrijpen niet dat die periode gestoeld was op een uitzonderlijke samenloop van factoren. Die periode heeft slechts een paar tientallen jaren geduurd en enkel een deel van de bevolking profiteerde ervan. Deze tijden zullen nooit meer terugkomen, ondanks de wilde beloftes van Trump.
De pas verkozen president heeft ook beweerd dat "het zo gemakkelijk is!" om de problemen waarmee de Amerikaanse arbeidersklasse wordt geconfronteerd, aan te pakken. Een mooie, eenvoudig electorale oplossing voor de problemen van de arbeidersklasse is precies waar miljoenen in 2008 voor stemden. De resultaten die de Democraten boekten, waren echter erbarmelijk. Gezien de politieke duopolie die de Amerikaanse politiek gedurende 150 jaar heeft gedomineerd en de rampzalige mislukking van de vakbondsleiders om een alternatief op te bouwen, is het logisch dat het weer aan "de andere partij" is om de vruchten te plukken van de enorme ontevredenheid.
Maar we hebben slecht nieuws voor de heer Trump: de kapitalistische crisis oplossen binnen de grenzen van het systeem is onmogelijk. In zijn dankwoord riep hij op tot eenheid en beloofde hij een president te zijn voor alle Amerikanen. Dit is echter niet te verwezenlijken. Hij kan alleen regeren in het belang van een deel van de bevolking: de miljardairs, wiens belangen lijnrecht tegenover die van de arbeiders staan.
De Republikeinen controleren nu zowel het Congres als het Witte Huis. Er zijn nu geen remmingen meer om de werk -en levensomstandigheden van de arbeiders aan te vallen. Ze zullen geen excuses meer hebben voor het niet-nakomen van de huizenhoge beloftes van Trump. Het is onvermijdelijk dat velen teleurgesteld zullen zijn. Op dat moment zal duidelijk worden dat Trumps campagne op haar eigen verwrongen manier heeft geholpen om sociale krachten te ontketenen die noch hij, noch zijn partij zullen kunnen controleren. Dit is de reden waarom de heersende klasse de voorkeur gaf aan Hillary. Maar door haar zo openlijk te prefereren, hebben ze de woede enkel aangewakkerd en het verzet tegen haar kandidatuur aangemoedigd.
Bernie Sanders' historische 'net naast'
Laten we ondanks de grote verassing van Trumps overwinning het andere grote verhaal van de 2016-verkiezing niet vergeten: de massale beweging die zich schijnbaar uit het niets rond Bernie Sanders ontwikkelde. Slechts 25 jaar na de val van de Sovjet-Unie, in het land van Joseph McCarthy en de Red Scare, leverde Sanders’ oproep voor een “politieke revolutie tegen de miljardairsklasse" hem meer dan 13 miljoen stemmen in de voorverkiezingen van de Democratische Partij op. Zijn openlijk socialistische campagne trok grote massa’s aan en genereerde een golf van enthousiasme waar het kille en berekende marketingteam van Clinton enkel van kon dromen. Ondanks zijn ‘light’ links-reformistische programma, vertegenwoordigde de enorme golf van steun voor Sanders een politieke aardbeving die over de hele planeet weergalmde.
Zelfs nadat Wikileaks het bedrog en de oneerlijkheid van de Clinton-campagne en het apparaat van de Democratische Partij onthulde, bezweek Sanders onder de druk. Hij sprak zijn steun uit voor Hillary en weigerde om zijn campagne door te zetten als onafhankelijk kandidaat (waar wij toe opriepen). De verklaring die daarvoor werd gegeven, was dat de lancering van een nieuwe massale socialistische partij de weg zou banen voor een overwinning van Trump. Vandaag ligt die strategie van het ‘minste-kwaad’ aan duigen. Wie kan nog ontkennen dat Sanders Trump had kunnen verslaan in een twee-, drie- of meerkoppige verkiezingsrace?
Of mensen het willen aanvaarden of niet, de waarheid blijft dezelfde: de arbeidersklasse zal de verliezer blijven tot ze over een eigen partij beschikt. Een historische kans daartoe werd gemist. Maar we moeten niet wanhopen. Andere mogelijkheden zullen zich voordoen. Er is niets opgelost en de natuur verafschuwt leegtes. De objectieve noodzaak aan een massale politieke uitdrukking voor de arbeidersklasse is acuter dan ooit. Het fenomeen Sanders bevat vele vruchtbare zaadjes voor de toekomst. De Democraten hebben een verbrijzelende klap gekregen, maar tot zij worden vervangen, kunnen ze nog geruime tijd slapjes meehinken. Net als het systeem dat ze vertegenwoordigen, moeten ze worden vervangen door de bewuste actie van de georganiseerde arbeidersklasse.
Dit artikel is een ingekorte en naar het Nederlands vertaalde versie van America's Brexit: To Fight Trump, Fight Capitalism!
