Het is in Nederland altijd een groot feest op 5 mei. Met festivals in verschillende plaatsen wordt er gevierd dat 'we' bevrijd zijn van de overheersing van Nazi-Duitsland, wat 70 jaar geleden plaatsvond toen geallieerde troepen het Duitse leger versloegen en de fascistische bezetting beëindigden.
De feestdag is symbool gaan staan voor de overwinning in een strijd tussen vrijheid en democratie enerzijds, versus fascistische dictatuur anderzijds. Deze strijd is echter een grote mythe. Ongetwijfeld dachten vele geallieerde soldaten dat ze vrijheid en democratie kwamen brengen en hadden zij het beste voor met de bevolking van het Europese continent, maar de beweegredenen voor hun heersende klassen en regeringen waren anders.
De geallieerde regeringen hadden weinig moeite met Hitler toen hij de Duitse arbeidersbeweging verpletterde en toen hij Oostenrijk en Tsjechoslowakije annexeerde. Hij zou immers de orde herstellen en zich keren tegen de Sovjet-Unie. Pas wanneer duidelijk werd dat Hitler uit was op het verslaan van zijn imperialistische rivalen Frankrijk en Engeland, met de verovering van hun markten, industrie, koloniale bezittingen en invloedssfeer, kwamen deze twee landen in conflict met Duitsland.
De heersende klasse van het 'neutrale' Nederland was hierbij eveneens geen onschuldig slachtoffer. Zelf onderdrukte zij miljoenen Indonesiërs en wilde na de Tweede Wereldoorlog de heerschappij over deze kolonie niet loslaten, wat in de jaren na de oorlog tot militaire acties leidde met meer dan 100.000 doden als gevolg. In de jaren voor de Duitse bezetting werden vluchtelingen uit Duitsland teruggestuurd (Joden, socialisten, communisten) en kreeg de Nederlandse revolutionair-socialistische leider Ab Menist in februari 1940 nog een gevangenisstraf van twee weken voor het beledigen van het 'bevriende staatshoofd' Hitler.
De overwinning op Hitler wordt door de media afgeschilderd alsof het voor het grootste deel het werk was van de Britse en Amerikaanse legers. In werkelijkheid werd de oorlog echter voor het grootste deel uitgevochten tussen Duitsland en de Sovjet-Unie. De nederlaag van Duitsland was voor 70% het gevolg van verliezen aan het Oostfront. Aan de kant van de Sovjet-Unie vielen 27 miljoen doden. Dat de USSR niet is verslagen tijdens de oorlog is niet te danken aan Stalin en de Sovjet-bureaucratie. Integendeel, door zijn politieke blunders aan het begin van de oorlog (een pact met Hitler; een bevel om de eerste 48 uur van de Duitse invasie niet terug te vuren) werd de USSR bijna verslagen. De strijd van de Sovjet-troepen om de laatste verworvenheden van de Russische revolutie te verdedigen tegen nazi-barbarij en de voordelen van een geplande economie zorgden ervoor dat het tij gekeerd kon worden met de slagen bij Kursk en Stalingrad. De Britten vochten de oorlog voornamelijk uit in Noord-Afrika. Enkel toen de Sovjet-Unie een opmars naar het westen maakte, raakten de VS en Groot-Brittannië in paniek en waagden zij zich aan een tweede front.
De overwinning op Hitler en Mussolini leidde in heel Europa tot een revolutionaire golf na de oorlog. Britse soldaten demonstreerden om gedemobiliseerd te worden en eenmaal thuis aangekomen, stemden zij Labour in de regering. In Frankrijk, Italië en België werden er zelfs Communistische Partijen in de eerste naoorlogse regeringen opgenomen (met als doel de massabewegingen onschadelijk te maken). In Nederland was het Communistische blad de Waarheid na de oorlog een tijdje de grootste krant en werd de CPN de grootste partij in Amsterdam. De sociaaldemocraten en stalinistische partijen speelden echter nergens een revolutionaire rol, terwijl de door Leon Trotski opgerichte Vierde Internationale te zwak was om het verschil te kunnen maken.
Als gevolg hiervan en van de akkoorden tussen de VS, Groot-Brittannië en de USSR om Europa op te delen in Oost en West, werd de situatie gestabiliseerd. Tot ver in de jaren '60 was er hoge economische groei in het Oostblok, terwijl er in het Westen sprake was van de grootste economische opgang ooit onder het kapitalisme (tot 1973), welke tot veel illusies in het systeem geleid heeft.
70 jaar na de overwinning op het fascisme is de situatie echter totaal anders. De economische crisis van 2008 heeft een nieuw tijdperk ingeleid dat veel overeenkomsten vertoont met de jaren '30 van de 20e eeuw. Van een nieuwe wereldoorlog zal niet direct sprake zijn, gezien de aanwezigheid van nucleaire wapens. Het wereldwijd doorvoeren van bezuinigingspolitiek leidt echter wel tot een groeiende onvrede en het ondergraven van de legitimiteit van de bestaande orde. Het gevolg hiervan is dat we in veel landen steeds meer ondemocratische tendensen zien binnen het staatsapparaat, veelal doorgevoerd onder het mom van 'strijd tegen terrorisme'. Dit moet gezien worden als een teken van zwakte, niet van kracht. Een nieuwe komst van fascisme is niet aan de orde nu.
De maatschappelijke basis voor een fascistische dictatuur is grotendeels verdwenen. Grote delen van de middenklasse, waarop de fascistische dictaturen aanvankelijk leunden, zien door crisis, bezuinigingen en automatisering dezelfde verslechteringen als de arbeidersklasse. Het perspectief is er daarom een van toenemend verzet en een zoektocht naar een uitweg. Ontwikkelingen in Griekenland en Spanje laten zien dat linkse partijen hierin een belangrijke rol kunnen spelen. Indien de linkerzijde er echter niet in slaagt de kansen te benutten om de maatschappij te veranderen, zal dat een effect hebben op het bewustzijn van de middenklasse en zullen er polarisatie en tijdelijke zwaaien naar rechts plaatsvinden, maar deze zullen door de objectieve omstandigheden korter van aard zijn. 70 jaar na de bevrijding van het fascisme, is het Europees links dat nu verantwoordelijk is om een uitweg te bieden voor de problemen van de arbeiders- en middenklasse.
Zowi Milanovi
