In 2018 waren er twee keer zoveel incidenten rond verwarde personen als in 2010. Uit cijfers die het NRC bij de politie opvroeg, ging het om 90.000 incidenten in 2018. Dit getal is hoe vaak de politie benaderd is voor meldingen over personen met verward gedrag. Dit is het gevolg van jarenlange bezuinigingen in de geestelijke gezondheidszorg.
In 2018 waren er twee keer zoveel incidenten rond verwarde personen als in 2010.1 Uit cijfers die het NRC bij de politie opvroeg, ging het om 90.000 incidenten in 2018. Dit getal is hoe vaak de politie benaderd is voor meldingen over personen met verward gedrag. De definitie van “verward gedrag” is onduidelijk, maar het lijkt te gaan om aanvaringen met of overlast door mensen met psychische aandoeningen die zonder passende zorg tussen de algemene bevolking wonen. Dit laatste is belangrijk. Een duidelijke factor in de toename van het aantal incidenten is namelijk het harde afbraakbeleid van de afgelopen jaren wat betreft het “aantal bedden” – zowel letterlijk als in budgettaire zin – van de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Het gaat hier specifiek om de “intramurale” ggz, wat wil zeggen zorg, behandeling en (tijdelijke) huisvesting binnen de muren (gebouwen) van de ggz.
De afgelopen jaren is er een reactionair offensief gevoerd tegen de ggz, o.a. door tabakslobbyist en VVD’er Edith Schippers, Minister van Sport en Volksgezondheid van oktober 2010 tot oktober 2017.
In het “Bestuurlijk akkoord toekomst GGZ 2013-2014” werd besloten tot een beleid van “extramuraliseren”, wat zoveel betekent als “buiten de muren plaatsen”. Een andere term is “ambulantisering”, van het Latijnse “ambulare”: wandelen. “Ambulantisering” betekent zoveel als “[begeeft u buiten onze muren en] krijgt alleen nog zorg die af en toe voorbijwandelt“.
Met ‘ambulante zorg’ en ‘extramurale zorg’ wordt precies hetzelfde bedoeld en het punt is precies duidelijk: zorg zonder vastgoed. Behandeling buiten een instelling, met medicatie en/of bezoeken van zorgverleners aan huis of onder de vleugel van een derde partij zoals een hulpstichting. Het beleidspunt was, en is, natuurlijk dat er binnen de ggz minder opvangplaatsen moeten komen, omdat die veel geld kosten, in de vorm van niet-gekapitaliseerd vastgoed en vaste staf. Ambulante zorg opent de mogelijkheden om zorgverleners te betalen per patiënt en per handeling, wat natuurlijk ten gunste is van de zorgverzekeraars, die mogen definiëren hoeveel tijd (dus geld) een handeling kost.
Van 2008 tot 2014 nam het aantal plaatsen in de opname- en verblijfsvoorzieningen van de ggz af met eenzesde, volgens een onderzoek2 uit 2015 in opdracht van het Ministerie van VWS.
Volgens datzelfde onderzoek nam het aantal plaatsen beschermd wonen van 2008 tot 2012 met meer dan 50% toe, maar de auteurs merken op dat de verantwoordelijkheid voor het beschermd wonen inmiddels bij de gemeenten was neergelegd, en dat die geen partij waren in het Bestuurlijk Akkoord waarin de ambulantiseringsafspraken werden gemaakt. Dit punt komt zo meteen terug.
Een rapport3 uit 2018 door onderzoeksbureau Significant in opdracht van de overheid, vermeldt dat in 2014 werd besloten het beleid van extramuraliseren te verlengen. De regenten spraken toen af dat in 2020 het aantal bedden met eenderde zou moeten zijn afgebouwd ten opzichte van “de situatie” in 2008. De gemaakte afspraken werden uitgewerkt in het “Bestuurlijk akkoord geestelijke gezondheidszorg 2014-2017”, dwz het beleidsdocument op de ggz van Rutte II.
De rapporteurs van Significant schreven over de heersende ideologie:
“Het Trimbos-instituut beschrijft de trend en wat daarin de argumenten zijn geweest vanaf de jaren ’70 om meer ambulant behandelen te omarmen. Een van die argumenten is dat het voor mensen fijner en beter is om in een thuisomgeving te herstellen en te leven, dan in een minder ‘natuurlijke’ GGZ-instellingsomgeving. En dat ambulantiseren mogelijkheden biedt om kosten te besparen en daardoor goedkoper zou zijn.”
Het eerste argument is arrogant en onzinnig. Het tweede argument is natuurlijk geld. Als mensen goed en prettig thuis zouden kunnen wonen en herstellen, dan zouden ze dat toch uit zichzelf wel doen? Daar hoef je de opvangcapaciteit niet voor af te breken. Die ‘natuurlijke’, ‘fijne’ en ‘betere’ thuisomgeving is voor veel ggz-patiënten veelal de bron van hun problemen. De thuisomgeving kan er een zijn van misbruik, honger, armoede, onveiligheid, stress, depressie, paniek, angst, alcohol, drugs, slechte vrienden en destructieve patronen. De kapitalist interesseert het niet. Hij droomt een fijn thuis voor iedereen, hoewel hij echt wel beter weet, en zet ondertussen de kettingzaag in de 'dure' opvangplaatsen van de ggz. Hij creëert schaarste voor de behoeftigen en telt ondertussen zijn geld.
Overigens hebben de auteurs van Significant wel stevige kritiek op het idee van ambulantisering, na enkele jaren ervaring in de echte wereld. Ze schrijven dat ze zich realiseren dat er woningen zijn “in niet zo florissante buurten” die niet aan de condities voor succesvolle ambulante zorg voldoen. Schizofreen en angstig zijn en zonder sociaal netwerk gedumpt worden in een kamer in een vies woonblok in een achtergesteld deel van een stad, om jouw plaats in een zorginstituut weg te bezuinigen, dat klinkt inderdaad niet leuk...
Daarnaast beschuldigen de schrijvers hun beoogde lezers (de bureaucraten en beleidsmakers) ervan dat zij uitsluitend in financiële en organisatorische termen denken, terwijl andere zaken, zoals sociale betrekkingen, ook belangrijk zijn voor mensen. Het zijn echte eye-openers.
Vervolgens in het document wordt verslag gedaan van de kameraadschappelijke discussie tussen overheid en verzekeraarskartels over hun afzonderlijke en gezamenlijke uitdagingen en belangen, wat openlijk aantoont hoe staat en bedrijfsleven verweven zijn.
Het officiële verhaal van extramuralisering of ambulantisering is dat de zorg, die eerst intramuraal werd verzorgd, nu ambulant geregeld wordt. Dat betekent dat patiënten thuis wonen en (regelmatig) bezoek krijgen van een ggz-behandelaar, persoonlijke coach of andere hulpverlener. Medicatie wordt via de apotheek of de behandelaar verstrekt en niet meer binnen het instituut.
Het is weinig verrassend dat een dergelijke beleidsvisie, wanneer deze niet gedreven wordt door de behoeften en capaciteiten van de patiënt, maar daarentegen gestuwd wordt door een bezuinigingstarget, tot gevolg gaat hebben dat er verwarde, angstige, psychotische mensen zonder begeleiding in contact komen met het algemeen publiek. Zij wonen in een omgeving waarin ze zich niet goed kunnen redden en die ze niet kunnen overzien.
We moeten echter geen luidruchtig of waanzinnig stereotype maken van de ggz-patiënt. Ongetwijfeld heeft het afbraakbeleid vooral voor veel stil lijden gezorgd bij mensen die (terug) in een dysfunctionele omgeving zijn gedwongen, eenzaam en vergeten, of tot last van mantelzorgers of prooi voor misbruikers gemaakt.
Zelfs als u gelooft dat ambulante zorg beter is, is er een onbetwistbare voorwaarde: de zorg moet wel daadwerkelijk geregeld worden. Op dit vlak ook geen goed nieuws. De verantwoordelijkheid voor de zorg is naar de onvoorbereide gemeenten geschoven en de zorgverzekeraars bepalen wat wel en wat niet vergoed wordt.
Het Trimbos-instituut, 11 april 2018: “... de ambulante opbouw stagneert. Het aantal bedden in de GGZ is de laatste jaren gedaald, maar de verhouding tussen uitgaven aan intramurale zorg en ambulante zorg is nauwelijks veranderd. Bovendien is de ambulante zorg niet geïntensiveerd, maar heeft er een verschuiving plaatsgevonden naar lichtere, kortdurende zorgvormen van Basis GGZ en praktijkondersteuners bij de huisarts.” 4
De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) van het Ministerie van VWS, juni 2018:
“In algemene zin voldoet de ambulante ggz nog niet aan de behoeften van thuiswonende mensen met chronische psychische aandoeningen ... Ook de complexiteit van de zorgvragen neemt toe en dat vergroot de druk ... Het risico bestaat hierdoor dat de zorg te laat komt, niet op tijd opgeschaald kan worden of van mindere kwaliteit is. Preventieve activiteiten, zoals het bieden van consultatie of een respijtbed zijn onder financiële druk afgebouwd.” (onze nadruk) “In sommige regio’s zijn lange wachttijden voor specifieke behandelingen. ... Volgens andere ggz-instellingen hebben zorgverzekeraars het inkoopbeleid onvoldoende ingericht op ambulantisering van de ggz. Volgens deze instellingen hebben de zorgverzekeraars het budget dat is vrijgekomen bij de afbouw van bedden niet besteed aan de opbouw van ambulante zorg.” 5
Samengevat: intramuraal werd extramuraal, de mensen werden de gebouwen uitgezet, er is veel geld bespaard voor de kapitalisten en de beloofde ambulante zorg is verwaarloosd. De bezuiniging kwam, de belofte bleef onvervuld. Het is een bekend patroon. Zoals altijd wordt er ook weer beweerd dat het per ongeluk mis is gegaan en niemand het had kunnen voorzien. Staatssecretaris Paul Blokhuis van Volksgezondheid, 7 april 2019:
“Als je bedden gaat afbouwen dan kun je heel trots zeggen: we hebben 30 procent bedden afgebouwd. ... Een deel van de mensen die in de instellingen zitten, die dan weer in hun eigen woonomgeving gaan wonen, die blijven wel een hulpvraag houden. ... Ja, daar zijn we, en daar moeten we ook eens eerlijk over zijn, in Nederland gewoon vijf jaar te laat mee.” 6
De “verwarde mensen” zijn natuurlijk niet de enigen die de ggz-instellingen zijn uitgezet. De ggz omvat ook bijvoorbeeld verslavingszorg en begeleid wonen. Dit kunnen levensredders zijn, niet alleen voor de directe patiënt, maar ook voor diens relaties en de maatschappij als geheel. Geestelijke problematiek kan hele gezinnen doen ontsporen en onmachtige familieleden het leven een hel maken. De gewone mens heeft veelal een stressvol en precair leven, met weinig middelen. De ouder van een agressief kind en de partner van een alcoholist, om maar twee voorbeelden te noemen, kunnen erg geholpen worden en in hun thuissituatie ontlast door een vorm van opname van hun naaste door de ggz.
De afbraak van de ggz betekent dat die plek in het begeleid wonen er niet is, of dat de wachttijd zo lang is dat de gezinssituatie het niet kan houden. Het betekent dat de opiatenverslaafde thuis moet afkicken, met gebruikende vrienden in de buurt. De gedupeerden, direct en indirect, zijn talloos.
Dit wanbeleid heeft de samenleving genoeg schade berokkend. Het tij moet gekeerd worden. Weg met de bezuinigingen! Ambulante zorg moet een vrijwillige optie zijn voor enkele gevallen, maar kan nooit wegens kostenbesparing de norm zijn. De strijd tegen de bezuinigingen in de ggz is een strijd voor investeringen in intramurale zorg. Het is een strijd die niet los kan worden gezien van de strijd van de jeugdzorgmedewerkers voor investeringen en de ziekenhuismedewerkers voor een betere CAO.
Voor de kapitalistische klasse is dit allemaal te duur. Zij wil een kleiner staatsapparaat en lagere belastingen, om hogere winsten te realiseren. Zij is enkel geïnteresseerd in zorg wanneer er geld mee verdiend kan worden. Daarom is de strijd voor een goede kwaliteitszorg, tevens de strijd tegen de macht van de kapitalisten. Om de macht van de winstgedreven verzekeraars te breken, moeten we hen nationaliseren en verenigen in een nationaal publiek zorgfonds. Het is onderdeel van de strijd voor een socialistische samenleving, waarin we de gezamenlijk geproduceerde meerwaarde investeren in menselijke noden, zoals een kwaliteitszorg voor iedereen.
Referenties
1 nrc.nl “Incidenten verwarde mensen verdubbeld” Martin Kuiper, 20 februari 2019
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/02/20/incidenten-verwarde-mensen-heftiger-a3654838
2 “Landelijke Monitor Ambulantisering en Hervorming Langdurige GGZ --- 2015”, Trimbos Instituut in opdracht van Ministerie van VWS, 2015
https://www.trimbos.nl/docs/7beec7d1-e34e-4b55-b5c7-12b3eb12bab2.pdf
3 “Ambulantisering in de GGZ --- Waarnemingen vanuit actieonderzoek in een regio”, Significant Groep in opdracht van Ministerie van VWS, 21 november 2018
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/12/04/ambulantisering-in-de-ggz
4 Trimbos-instituut “Opbouw ambulante GGZ weinig beïnvloed door landelijke afspraak”
11 april 2018
https://www.trimbos.nl/actueel/nieuws/bericht/opbouw-ambulante-ggz-weinig-beinvloed-door-landelijke-afspraak
5 “Toezicht op de ambulante ggz – Betere zorg nodig voor thuiswonende mensen met chronisch psychische aandoeningen”, Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, Ministerie van VWS, juni 2018
https://www.igj.nl/zorgsectoren/geestelijke-gezondheidszorg/documenten/rapporten/2018/06/26/toezicht-op-ambulante-ggz-betere-zorg-nodig-voor-thuiswonende-mensen-met-chronische-aandoeningen
6 De Publieke Tribune, NPO, 7 april 2019
https://www.npo3.nl/de-publieke-tribune/07-04-2019/WO_HUMAN_15343993
