We hebben de afgelopen dagen in verschillende Nederlandse plaatsen rellen tegen de lockdown en avondklok gezien. Het ging er hard aan toe. De burgemeester van Eindhoven, John Jorritsma, zei op vrij dramatische wijze dat "we zo op weg zijn naar een burgeroorlog." Van links tot rechts horen we morele afkeuring van dit 'crimineel gedrag'. Hoe moeten we dit analyseren?
Als marxisten moeten we, in plaats van moraliseren, ons af te vragen 'wat die mensen bezielt' of simpelweg spreken van 'crimineel gedrag', zoeken naar een verklaring. Een relatief klein groepje criminele elementen en hooligans zal in normale tijden niet zoveel 'rotzooi trappen' op zoveel plaatsen tegelijk. De politie spreekt over de grootste rellen in veertig jaar, toen de grote krakersrellen tijdens de inhuldiging van koningin Beatrix plaatsvonden.
Het is duidelijk dat de rellen van afgelopen dagen als directe aanleiding de invoering van de avondklok hadden. Ook is het zo dat we iets op deze schaal niet eerder gezien hadden. Bij eerdere anti-lockdownprotesten waren er ook zeker hooligan-elementen die de confrontatie zochten met de politie, maar niet op zo'n grote schaal als we afgelopen zondag in Amsterdam en Eindhoven zagen. Hier was sprake van een duidelijke voorbereiding, met wapens, op een clash.
Op zondag- en maandagavond werden deze protesten gevolgd door een reeks rellen in andere steden, met jongeren die hun onvrede uitten tegen de politie. Dit is niet simpelweg een voortzetting van de protesten van overdag, maar ook deels een voortzetting van eerdere confrontaties tijdens de zomerhitte in de steden en tijdens het vuurwerkverbod in december en met oud en nieuw. Verder is er ook sprake van sensatiezoekers en criminele elementen die de onrust misbruiken om winkels te plunderen.
In de komende dagen en weken kunnen we meer confrontaties en rellen verwachten. De avondklok is een soort symbool geworden voor gefrustreerde lagen om hun woede te uiten tegen de overheid, vertegenwoordigd door de politie.
De avondklok
Mark Rutte's boodschap aan de Tweede Kamer voordat zijn derde kabinet aftrad , kwam neer op "stem alsjeblieft voor de avondklok", ervan uitgaande dat dit voorstel weerstand zou ondervinden in het parlement. Na een kleine aanpassing werd het voorstel aangenomen, waardoor voorlopig tussen 21.00 uur en 4.30 uur een avondklok geldt.
Dit besluit was niet zonder controverse. Het kabinet wilde de avondklok invoeren uit angst de controle over het coronavirus geheel kwijt te raken. De maatregel zal enig effect hebben, maar in combinatie met het geklungel van het kabinet heeft het terechte woede opgewekt. Vluchten uit risicogebieden zoals Groot-Brittannië werden lange tijd toegestaan. Op niet-essentiële werkplaatsen gaat het werk gewoon door, in niet altijd even veilige omstandigheden. Er wordt niet opgetreden tegen bazen die hun werknemers vragen om ondanks ziekteverschijnselen op het werk te verschijnen. Er is te weinig gedaan om de capaciteit in de zorg op te schalen.
Daarbovenop komt de vertraging met de vaccinaties. Nederland begon zo ongeveer als laatste Europese land met vaccineren en het lijkt erop dat het nog wel tot de winter gaat duren voordat alle vaccinatiebereide Nederlanders gevaccineerd zijn. Dit klungelige, zwalkende, trage kabinet kiest voor een maatregel die 'de economie' (d.w.z. de kapitalisten) niet schaadt: bazen kunnen hun werknemers een 'werkgeversverklaring avondklok' geven om 's avonds te reizen en de fietsbezorgers mogen gewoon doorwerken, maar even in je eentje een frisse neus halen of 's avonds een vriend of familielid bezoeken kan niet meer.
Op zichzelf is een avondklok geen ‘verkeerde’ maatregel en kan deze in noodsituaties gebruikt worden. Voor nu is deze voor veel mensen echter het bewijs van onkunde, een extra opoffering die gevraagd wordt terwijl het niet duidelijk is wat het gevolg zal zijn. Voor een minderheid was het de druppel die de emmer deed overlopen en hen belust maakte op een confrontatie.
Samenstelling
Dat we een verklaring zoeken, betekent niet dat we de protesten steunen. Het lijdt geen twijfel dat de protesten op zondag reactionair van aard waren. De 'vreedzame' lagen onder de demonstranten waren dezelfde als bij eerdere anti-lockdownprotesten: complotdenkers, spiritualistische en hippietypes, veel kleine zelfstandigen die hun beroep niet kunnen uitoefenen. Er was nu ook een grotere laag van politiek verwarde mensen die om allerlei uiteenlopende redenen 'tegen de regering' zijn. Daaromheen was de buitenste schil van confrontatiezoekers, voornamelijk hooligans en andere elementen van het lompenproletariaat.
Hun 'oppositie' tegen de regering is een oppositie tegen maatregelen voor de volksgezondheid en de bestrijding van het virus, op basis van allerlei reactionaire samenzweringstheorieën. Ze houden zich expres niet aan het houden van afstand, dragen van mondkapjes, etc. Allerlei ultrarechtse en fascistische elementen kwamen eropaf, in Amsterdam en vooral in Eindhoven. De lange isolatie van deze hooliganelementen in lockdown zorgt voor een extra impuls om de energie kwijt te kunnen, en de politie en 'Romeo's' (de 'stillen' van de ME) zijn daarvoor de ideale doelwitten.
Bij de rellen van zaterdag-, zondag- en maandagavond is meer diversiteit te zien. In sommige gevallen waren het duidelijk reactionaire elementen, zoals degenen die een ziekenhuis aanvielen in Enschede: acties die zeker afgekeurd moeten worden, net als de indirecte aanval op de zorg in de vorm van jarenlange bezuinigingen door opeenvolgende kabinetten!
In andere gevallen waren het groepen jongeren die hun bestaande vetes met de politie voortzetten, waar er eerder al rellen waren in de periode van de zomerhitte en in december wegens het vuurwerkverbod. Dat het zowel 'autochtone' jongeren in kleine plaatsen waren als jongeren met migratieachtergrond in de grotere steden, toont aan dat dit geen 'culturele' oorzaak heeft, zoals rechtse demagogen altijd beweren.
Hoewel frustratie en een gevoel van machteloosheid bij bepaalde lagen jongeren een factor was, zaten er uiteraard allerlei opportunistische en criminele elementen bij die simpelweg uit waren op sensatie en plunderingen. Dit alles zorgde voor een onrustig geheel dat we in Nederland sinds lange tijd niet gezien hebben.
Voor een onafhankelijke politiek van de arbeidersbeweging
Deze hele situatie leidt tot verwarring. De steun voor de tweede lockdown was groot, met zo'n 90% van de bevolking die dit steunde om met het virus af te rekenen. De avondklok had ook steun van een duidelijke meerderheid, zo'n 76% van de bevolking, maar dit is toch al beduidend minder.
Het is buitengewoon kwalijk dat het hele debat wordt gepresenteerd alsof men moet kiezen tussen de regering-Rutte, en de rechtse demagogen van FvD en PVV. Er is geen onafhankelijke politiek van de arbeidersbeweging die kritiek op het handelen van de regering kan kanaliseren in de richting van klassenstrijd en het nemen van maatregelen tegen de grote kapitalisten, vastgoedbazen en farmaceutische industrie. De FNV steunt in feite kritisch de overheidsmaatregelen van staatssteun (die straks door de werkers terugbetaald mag worden) en de SP wijst wellicht op de mankementen van Rutte's beleid, maar zonder groot socialistisch alternatief te presenteren.
De parlementair linkse partijen spreken hun schande en afschuw uit over de botsingen en rellen, zonder enige analyse, waardoor er praktisch geen verschil is met de politiek van Rutte. Er heerst echter ook verwarring in 'radicaal-linkse' kringen over de onrust van de afgelopen dagen. Veel activisten die doorgaans terecht kritisch zijn op politiegeweld, veranderden spontaan in de grootste toejuichers van politierepressie tegen de anti-lockdowndemo’s, vaak ook nog gebruik makend van argumenten die ze anders zouden bestrijden (dingen als 'Moet je maar naar de politie luisteren!' of 'Eigen schuld!').
Het argument dat dit een gevaarlijke fascistische opstand zou zijn, is geen rechtvaardiging. Ten eerste waren er inderdaad fascisten aanwezig in Amsterdam en Eindhoven, maar waren ze niet het leidende element van deze demonstraties. Ten tweede, als we echt te maken hadden met een grote fascistische demo waar minderheden, linkse activisten en de arbeidersbeweging het doelwit van bedreigingen waren, dan zou niet het staatsapparaat maar de arbeidersbeweging, met hulp met alle progressieve activisten, gemobiliseerd moeten worden om de fascisten te stoppen.
Hoewel we natuurlijk politiek geen enkele steun kunnen verlenen aan deze reactionaire anti-lockdownelementen, is dit een gevaarlijk en zeer dom pad om te betreden. De politie gebruikte niet alleen geweld tegen hooliganelementen, maar ook tegen vreedzame demonstranten die geen bedreiging vormden. De inzet van zowel waterkanonnen als traangas bij een demonstratie hebben we jarenlang niet meer gezien. De politie wil hier een 'nieuw normaal' van maken, wat inhoudt dat dezelfde middelen in de toekomst ook tegen anti-racismeactivisten of de arbeidersbeweging ingezet zullen worden wanneer besloten wordt dat 'de situatie uit de hand loopt'.
De coronacrisis wordt al gebruikt als middel om demonstraties in te perken. Het is in Amsterdam nu bijvoorbeeld al protocol om demonstraties te verplaatsen naar het Westerpark, weg uit het centrum, terwijl het Museumplein ruimer is en er daarom beter sociale afstand gehouden kan worden (als er in ieder geval geen sprake is van anti-lockdownactivisten die dat weigeren). Nu wordt er openlijk gediscussieerd over een algeheel tijdelijk demonstratieverbod. Verschillende nieuwsmedia hebben hier polls over op hun websites. De politie adviseert het. Dit zou een reactionaire anti-democratische maatregel zijn, die tegen allerlei soort kritiek op de regering gebruikt zal gaan worden. We moeten ons tegen verdere inperking van democratische rechten verzetten.
Nederland gaat een roerige tijd tegemoet. De val van het kabinet was al een aanwijzing hiervan, de recente rellen zijn een volgende aanwijzing. Deze kwamen voor velen als een verrassing, maar als marxisten weten we dat niet enkel moeten kijken naar de oppervlakte, maar ook onder de oppervlakte. Dit is niet de laatste onvrede die Nederland zal zien. Nu is het verward en in de vorm van rellen, in de toekomst zal het de georganiseerde vorm van klassenstrijd aannemen.
Er is dringend behoefte aan een marxistische tendens in de arbeidersbeweging, die een alternatief kan vormen voor de slappe en blinde reformistische leiding. Doe met ons mee, sluit je aan, en help ons om deze op te bouwen!
