Foto: Guido Koppes - www.guidokoppes.nl

We zijn het niet eens met alles in de brief, maar vinden het een belangrijke bijdrage aan het debat. Het laat goed zien hoe 'zelfstandigen' steeds meer uitgeknepen en geproletariseerd raken door grote kapitalistische partijen, in dit geval primair de agentschappen en persbureaus. 

Tegelijk denken we dat moderne technologie (smartphones; AI) op zichzelf niet het probleem zijn. Dit is geen technologische, maar een socio-economische kwestie: we moeten een einde maken aan de private, winstgedreven persbureaus en agentschappen die de controle hebben. Wat betreft het klassieke auteursrecht: we zien Creative Commons e.d. niet als een probleem. Het probleem is dat het inkomen van fotojournalisten onzeker is, terwijl er genoeg rijkdom geproduceerd wordt om iedereen een leefbaar inkomen te bieden, ook als de hoeveelheid fotografie enorm is toegenomen.

De brief laat wel goed zien dat de leiding van de vakbond NVJ veel te weinig doet om terug te vechten en dat er nood is aan een strijdbare koers. Hier sluiten we ons bij aan. Er is nood aan een strijdbare vakbeweging en fotojournalisten zouden ook hierbij betrokken moeten worden.

Het is de taak van de arbeidersbeweging als geheel om te vechten voor de verdediging van de levensstandaarden, maar ook voor de socialisering van de grote private ondernemingen en een gegarandeerd inkomen voor alle werkenden.

Al bijna veertig jaar volg ik de ontwikkelingen om mij heen via de reguliere (mainstream) media. NRC, Trouw, Volkskrant. In mijn jonge, naïeve jaren De Telegraaf. Maar ook: De Groene, Vrij Nederland, af en toe Elsevier. Eigenlijk alles dat mij een blik gaf op de wereld en zijn issues, zonder te reizen en er zelf, ter plekke in te duiken. Waarmee het mij hielp om die wereld te duiden en te begrijpen. En daarmee mijzelf ook een plek te kunnen geven, in die wereld. 

Tenminste twee dikke kranten per weekeinde, ieder weekeinde, plus zo een paar weekkranten, en dat decennia aan een stuk. Niet alleen lappen en lappen tekst trouwens; fotografie net zo hard, wellicht wel iets harder. De fotospreads in de Volkskrant en het NRC, soms Trouw. De "ontledingen" van Hans Aarsman, documentaire series van Khadir van Lohuizen, Ilvy Met De Moeilijke Achternaam en vele anderen. Geen wonder, dat ik die kranten door de jaren heen aangevulde met planken vol fotoboeken met onverzadigbaar veel meer. Kafka, Vestdijk, Burnier, Sartre en Slauerhof, maar ook Doisneau, Mann, Van den Broek, Weegee, Bresson, enz. Die kilometers tekst konden en kunnen niet zonder meerdere, vierkante kilometers beeld en fotografie, zowel journalistiek als portret en documentair. De wereld op een stapel voor mij op de grond op een luie zondag ochtend; gelukkiger kon ik niet zijn.

Wellicht verbaast 't niet, dat ik de journalistiek ben ingerold. Als fotojournalist. Met zo'n camera aan mijn schouder. Meestal in mijn hand, trouwens. Die inmiddels in mijn persoonlijke museum is beland. Naast een paar andere, optische apparaten van vintage kwaliteit. Niet omdat de techniek niet meer wordt gebruikt, maar omdat die techniek een geschiedenis van decennia vertegenwoordigt. Maar vooral, omdat het bijbehorende vak van fotojournalist en documentair fotograaf in rap tempo door de straten van deze samenleving, en zonder de bijbehorende blaaskapel met treurmuziek, naar het kerkhof van deze wereld wordt gebonjourd. De cancel cultuur hard aan het werk om een super cruciaal stuk van onze wereld te begraven onder twee meter klei, modder en zand, met een grafsteen van leem en stro er boven op. Intussen zitten al honderden, zo niet duizenden fotojournalisten werkloos thuis op de bank, aanspraak makend op bijstand of minder en dik aan de Prozac of erger. En is het al vijftien jaar aan een stuk door een oplopende, economische en journalistieke crisis waar de honden geen brood van lusten. Waarom? Eerst maar eens een paar feiten op een rij.

De exponentieel stijgende hoeveelheid beschikbare fotografie

Sinds de uitvinding van digitale fotografie en de smartphone is het aanbod van online beschikbare, vaak slecht en gratis beeld exponentieel geëxplodeerd, een trend die nog altijd aanhoudt. Reguliere, economische mechanismen treden dan in werking; hoe meer aanbod van een product, hoe lager de prijs. Helaas wordt hier geen rekening gehouden met de kwaliteit van het visuele werk; een door een tiener met zijn smartphone gemaakte foto is echt wat anders dan een documentaire fotoreeks (in serie) over de Zuid-Noord Migratie in Zuid-Amerika, gemaakt door een fotojournalist of documentair fotograaf. Hier is flink onderscheid tussen een driewieler en een Rolls Royce; alleen met de laatste vertelt je een verhaal dat blijft hangen. 

De concurrentie op de markt en de race naar de bodem

Dat er een hele hevige concurrentie op de online markt voor fotografie aan de gang is, is hierdoor al jaren helder. Het verwerven van marktaandeel van Getty Images, in combinatie met de bodemprijzen van microstock-bedrijven, helpt ook niet. Het Creative Commons licentie model en ronduit gratis sites, zoals Flickr, maken het afbraakplaatje af. De lachende derde zijn de professionele beeldgebruikers, die goedkoop beeld binnen sleuren. En de aandeelhouders van agentschappen, die steeds meer dividend overhouden en ik hun kapitalistische zakken steken. Onderwijl donderen hele groepen freelance (foto)journalisten door de bodem van hun bestaan.

Agentschappen & fotopersbureaus

De meer traditionele agentschappen en fotobureaus gaan hier noodgedwongen in mee. Zij maken goedkopen massadeals met afnemers, zij herverdelen het werk van content creators eindeloos en wereldwijd en stellen kwantiteit (aantallen) boven kwaliteit (diepgang). Exclusiviteit is geen factor van betekenis meer, zelfs niet bij fotografen zelf. Het motto: "Adapt Or Die" is leidend. Het gevolg? Er lijkt geen einde te komen aan het dalen van de prijzen. Steeds meer van deze tussenpersonen trekken het niet langer. Ze worden overgenomen, gaan failliet of sluiten het bedrijf, werknemers en content creators berooid achterlatend, zonder hun rechtmatige salarissen en royalty's. Schrale troost; ook de aandeelhouders zelf delven hier financieel het onderspit. Ondertussen worden de overblijvende agentschappen steeds groter en financieel steeds machtiger, waardoor zij hun bodemprijzen en wurgvoorwaarden steeds gemakkelijker kunnen opdringen aan freelancers en zzp'ers, die nauwelijks nog een stem hebben, laat staan invloed.

Professionele beeldgebruikers 

Budgetten voor tekst, fotografie en ander beeld bij redacties en afdelingen corporate communicatie dalen al jaren structureel. Vaak komt dit ten goede van de winst van een organisatie en daarmee aan de dividenden voor de aandeelhouders. Kort door de bocht: de machtige, rijke aandelenbezitters worden rijker en rijker; de mensen die het echte werk doen houden hun hoofd niet langer boven water. Een voorbeeld hiervan is DPG, een Belgisch mediaconcern met een groot marktaandeel in Nederland, dat steeds meer winst maakt, terwijl de tarieven voor hun werknemers en freelancers maar blijven dalen. Een vakbond als de NVJ (Nederlandse Vereniging voor Journalisten) is hier nauwelijks tegen op gewassen, mede door de torenhoge kosten die zijn gemoeid met acties en rechtszaken. De macht van het grote geld doet hier goed zijn werk. 

Bijkomend mechanisme is, dat ook professionals met deskundigheid rondom beeldgebruik en auteursrecht zijn wegbezuinigd. Een fotoredacteur is bijna nergens meer te vinden; vaak zijn het welwillende stagiaires die het dingetje er even bij doen. Zonder dat er een budget bij wordt gegeven of dat zij verstand van zaken hebben. Zo kon het gebeuren dat, in een uitzending van EditieNL (RTL Nieuws) over het Nederlandse Spoor, een foto werd geplaatst van de beruchte treinrails in concentratiekamp Auschwitz. Zelf noemde de hoofdredactie dat een "pijnlijke misser", die natuurlijk gemakkelijk voorkomen had kunnen worden door de juiste mensen op de juiste plek te hebben, en die het juiste salaris te betalen. 

De Nederlandse overheid | Actuele interpretaties van bestaande wetgeving

Vijf jaar na de invoering van de AVG in 2018 ontstaat ineens heisa vanwege het (deels) stop zetten van de 112 Pers Alarmering. Hele hordes fotojournalisten zijn voor hun werk en inkomen afhankelijk van deze dienstverlening door de ambulances, politie en brandweer; zonder kunnen zij geen verslag doen van gebeurtenissen in de samenleving. Daarmee wordt hun controlerende functie "on hold" gezet, met als argument vanuit de Landsadvocaat: de privacy van betrokken slachtoffers. Dit is zeer slecht nieuws voor de vele freelancers en ZZP-ers die hun broodwinning bijna per direct zagen verdwijnen. Dat zij hier zelf mede voor verantwoordelijk waren, door met camera's en groothoeklenzen letterlijk bovenop slachtoffers te duiken, kwam helaas niet op bij de beroepsgroep en de NVJ. Je zou bijna denken, dat de vaak zwaar gehinderde hulpverleners, terecht een punt hadden. Desalniettemin is het cancellen van een groot deel van de journalistiek natuurlijk niet de oplossing. Professionalisering, en verandering van werkwijze, was hier wel de juiste tactiek geweest. Kennelijk liggen de meest snelle en eenvoudige beslissingen het meest voor de hand, waarmee grote, financiële schade wordt gedaan aan een complete beroepsgroep.

Auteursrechten & rechtspraak

Bij steeds meer Rechtbanken en Gerechtshoven staat het auteursrecht onder druk. De onrechtmatige beeldgebruiker krijgt het voordeel van de twijfel; komt met een compleet bataljon advocaten naar de zitting; intimideert auteursrechthebbenden, of weigert flat out rechtmatige royalty's te betalen. Op social media, zoals Twitter en Facebook, gaan hele groepen anti-auteursrecht-trollen los met alles wat ze in huis hebben, om maar te voorkomen dat content creators, fotografen en fotojournalisten hun rechtmatige vergoedingen krijgen en een boterham kunnen verdienen. Intussen doen rechters en raadslieden steeds vreemdere uitspraken via onnavolgbare argumentaties in vonnissen en "verrassende" interpretaties van de wet en de jurisprudentie. Waar auteursrechtinbreuken eerst nog een model was om dalende omzetten en royalty's te compenseren, is dit nu niet langer het geval. Hierbij spelen de vaak torenhoge kosten van advocaten een rol, die vaak een veelvoud verdienen van de uiteindelijke claim. En, het is al jarenlang een regelmatig, terugkerende boodschap; Auteursrechtelijk beschermd werk, zoals foto's, zijn niet gratis. Er zit een freelancer of zzp'er achter, die dit werk maakt om daarmee zijn brood te verdienen. Daar is het auteursrecht ook voor bedoeld. 

Een onrechtmatig beeldgebruiker en een jurist auteursrecht / intellectueel eigendom

Met enige regelmaat komen fotografen, en met name fotojournalisten, hun werk tegen op websites die daarvoor niet hebben betaald. Kwestie van een leuke foto tegenkomen, die opslaan op de computer en invoegen op een webpagina. Over auteursrecht en licenties wordt niet nagedacht, want vaak 'veel te duur'. Een grotere organisatie in de Randstad, die diensten verleent aan Expats, had zo meerdere advertenties van AirBNB gedownload en op hun site ingevoegd om bezoekers te trekken. Dit resulteerde in een flinke claim voor schadevergoeding van meer dan € 3.000, mede vanwege de flinke hoeveelheid foto's die waren geript. Te betalen binnen twee weken, anders zouden rechtsmaatregelen volgen.  

Lang verhaal kort: binnen no-time was de zaak geëscaleerd naar een viertal juristen intellectueel eigendom die namens de beide partijen de juridische procedures en onderhandelingen deden. Aan beide kanten werd er stevig onderhandeld, waarbij de jurist van de fotograaf regelmatig adviseerde om de hoogte van de claim naar beneden bij te stellen uit angst voor een mogelijk (deels) negatieve beslissing van de rechter. Einde van het verhaal: de fotograaf kreeg uiteindelijk iets meer dan € 200,- overgemaakt, zijn jurist I.E. streek meer dan € 2.400,- op (mede namens haar collega) en de jurist van de aangeschreven partij een veelvoud daarvan.

Rondom onrechtmatig beeldgebruik is een complete industrie ontstaan van zoekmachines, robots, juristen en internettrollen die handhaving met alle mogelijke middelen bestrijden. Hierin speelt ook de rechtspraak zelf een negatieve rol, door onrechtmatig beeldgebruikers het 'voordeel van de twijfel' te gunnen en de overduidelijke claims af te wijzen. De lachende achterblijver, is de auteursrechthebbende zelf, die zijn omzet en inkomen steeds harder en steeds sneller door absolute bodem ziet donderen, terwijl zijn kosten maar blijven stijgen.

ChatGPT & Artificial Intelligence

Journalistiek, of dat nu schrijvende, filmende of fotograferende journalistiek is, is een vak. Jaren van opleiding, training en ervaring gaan er aan vooraf, voordat een journalistieke professional zijn ding echt onder de knie heeft, waarna die professional zich snel zal moeten aanpassen aan veranderde omstandigheden. Bovendien, het aantal genres en specialiteiten is werkelijk eindeloos; van nieuws over aanrijdingen tot jarenlange projecten waar hele teams onderzoeksjournalisten hun tanden op stuk bijten, tegen een vaak mager salaris of freelancevergoeding, die al jaren niet meer zijn geïndexeerd voor inflatie.

Recentelijk zijn grote, Amerikaanse techbedrijven, zoals Microsoft, gekomen met een nieuwe, online dienst: AI of Artificial Intelligence. Huidige stand van zaken: met een paar goedgekozen steekwoorden maakt een algoritme complete teksten en foto's die binnen een paar minuten binnen allerlei communicatiekanalen en nieuwsberichten zijn te gebruiken. Zelfs voor professionals zijn die teksten en beelden (bijna) niet te onderscheiden van echte, door professionals gemaakte content. En het hele pakket is gratis of bijna gratis te gebruiken, waarschijnlijk totdat het ding is ingeburgerd. Waarna die grote, Amerikaanse techbedrijven hun exorbitante winsten verder vergroten, ten koste van scholieren en studenten, schrijvers, fotografen en andere freelancers met een minimum inkomen, die dan en masse werkloos op de bank geraken.

ANP Foto en andere fotopersbureaus

Veel beeldbanken, zoals fotopersbureaus en stockfotobedrijven, zijn zelf ook slachtoffer van de sterk dalende prijzen, zeker binnen de journalistiek. Klanten en opdrachtgevers onderhandelen al jaren, met kennelijk succes, over steeds goedkopere contracten voor nieuws, achtergronden, fotografie en video. Hierbij sluiten zij steeds vaker massadeals met grote concerns en uitgeverijen, waarbij de 'prijs per product' tot het meest minimale mogelijk wordt terug geschroefd, onder het mom van: 'voor jouw honderd anderen'. 

Nu zijn de meeste van deze (foto)persbureaus normale bedrijven die gewoon winst moeten maken. Die winst staat steeds meer onder druk en de enige manier om dan nog te overleven is het drukken van de kosten en/of het genereren van additionele inkomsten. Waarbij dan vaak over de grens wordt gegaan van wat juridisch nog mag. 

De meest bekende strategie is het opleggen van wurgcontracten voor freelancers. Juridische en economische risico's worden contractueel volledig bij die freelancers gelegd en wie niet meteen akkoord gaat, wordt gecanceld. Voor jou niet tien maar honderd anderen, die vaak noch de volwassen leeftijd hebben, noch de opleiding, training en ervaring. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de kwaliteit van de journalistiek, ook ronduit slordige berichtgeving is hiervan het resultaat.

Vergoedingen per plaatsing worden met tientallen procenten per jaar naar beneden bijgesteld, mede dankzij allerlei massadeals. Recentelijk gebeurde dit zelfs met terugwerkende kracht. Freelancers zelf hebben daarop geen enkele invloed en ook vakorganisaties krijgen hier geen zicht op. De prijzen voor deze freelancers duiken daarmee niet alleen onder hun kostprijs, ook het bestaansminimum is niet langer zeker.

Pictoright verdeelt allerlei vergoedingen onder beeldmakers en kunstenaars, waarbij zij werken als een Buma/Stemra voor de muziekindustrie. Alle vergoedingen vanuit Pictoright zijn direct bedoeld voor die beeldmakers die lid zijn van Pictoright. Een aantal beeldbanken, zoals NANP Foto, Nationale Beeldbank, het voormalige Hollandse Hoogte en een paar anderen, hebben zich in dit proces weten te manoeuvreren, en strijken de helft (50%) van die vergoedingen op vanwege de 'administratie' die aan hun kant met met proces is gemoeid. Er zijn serieuze vragen, of dit wel is volgens de geldende wetgeving, waarin deze bureaus niet zijn vermeld als belanghebbende. Bovendien, 50% van de vaak duizenden euro's vanwege 'administratiekosten' lijkt velen een exorbitante winstpakker voor deze bedrijven, die ten koste gaat van de aangesloten freelancers. Vakvereniging NVJ doet inmiddels wel onderzoek naar deze kwestie. Wordt vervolgd!

Infringements (foto's onrechtmatig en niet betaald worden gepubliceerd) en zelfs normaal geplaatste foto's, worden niet afgerekend met de fotografen. Dit is een maximale winstpakker voor fotojournalisten die met dit soort fotopersbureaus werken. De administratie van verkopen en plaatsingen is soms ronduit slordig en niet up to date, waardoor verkooprapporten incompleet zijn en fotografen omzet niet krijgen uitbetaald. De royalty's voor die fotografen worden daardoor pure winstpakkers voor deze bureaus.

De fotografen & fotojournalisten zelf

Fotografen zijn formeel bijna allemaal zzp'er. Lees: zelfstandig ondernemer. Inschrijving Kamer van Koophandel, btw-nummer, de hele riedel. In de praktijk blijkt er weinig van die zelfstandigheid. Aan netwerken doen zij zelden of niet, aan acquisitie ook niet. De meesten weten weinig van het bijhouden van een website en social media. Innovatie is een woord dat niet in hun woordenboek voorkomt. Net als deskundigheidsbevordering via cursus of opleiding, trouwens. Vaak hebben fotografen maar enkele (soms zelfs maar een één) klant of opdrachtgever, vaak een klein persbureau, waar de meeste omzet ook nog eens aan de strijkstok blijft hangen. Er zijn contractuele bepalingen van geheimhouding, waardoor misstanden niet openbaar worden. Vertel je iets over arbeidsomstandigheden aan wie dan ook: je staat per direct op straat zonder opdrachtgever. En de meeste fotografen stellen zich volstrekt afhankelijk op van die opdrachtgever, uit doodsangst die ene klant en zijn karige omzet, te verliezen. Van kostprijs in relatie tot de opbrengst weten de meesten niets, terwijl velen wel investeren in vaak veel te dure apparatuur. Sommigen bieden hun werk aan, via meerdere bureaus en agentschappen, waarvan er één vaak Schutterstock heet. Dit is een microstock-website, waar beeldgebruikers foto's voor stuivers en dubbeltjes kunnen kopen, waaraan de fotografen zelf maar centen, of hooguit stuivers of dubbeltjes overhouden. Waarmee zij zichzelf, en de beter betalende bureaus, kapot concurreren en veel omzet mislopen. Velen zijn niet gemotiveerd hier veel aan te veranderen en te werken als de ondernemers die zij eigenlijk zijn.

Conclusie

Alles op een hoop; het recept voor stevige uitbuiting en vast nog een hoop meer, mede doordat fotografen dit zelf toelaten. Tegelijkertijd is hun vakvereniging, de NVJ, ook halfblind, omdat zij niet op tijd de juiste signalen krijgen, noch de mentaliteit er iets mee te doen. Ook de (landelijke) politiek weet van toeten noch blazen, deels doordat zij aandeelhouderswaarde op een hoog, neoliberaal en kapitalistisch niveau waarderen. Zolang de bedrijven winstgevend zijn, is er niets aan de hand. Toch? Integendeel, blijkt nu.

Hoe hier nog een constructieve draai aan te geven? Allereerst zouden fotojournalisten zelf het initiatief moeten pakken. Niet langer de korte termijn opdrachtjes met de spreekwoordelijk dubbeltjes omzet bovenaan de agenda zetten, maar bezig met ontwikkelingen op de lange termijn! Bel jouw contactpersoon bij de NVJ helemaal plat, dagelijks! Stuur mails en spreek ze aan. Zorg ervoor dat de NVJ eindelijk eens actie gaat ondernemen t.b.v. fotojournalisten. En dan bedoel ik niet: met een barista bij de hoofdingang kopjes koffie gaan uitdelen. Dan bedoel ik: serieus aan de bak om kapitalistische en winstbeluste persbureaus en fotoagentschappen op hun verantwoordelijkheid te wijzen. Verantwoordelijkheid voor de fotojournalistiek in het algemeen, en hun fotojournalisten in het bijzonder. Ga voor minimumtarieven. Ga voor Pictoright-vergoedingen, die voldoen aan staande wetgeving, zonder dat die onrechtmatig bij fotopersbureaus aan de kapitalistische strijkstok blijven hangen! Ga samen in overleg en maak een punt, waar kapitalisten in de markt, en andere winstbeluste uitbuiters niet langer om heen kunnen!!