Hoewel er het hele jaar bosbranden zijn in de Amazone, woedde er de afgelopen weken een recordaantal bosbranden. Het Braziliaanse Agentschap voor Ruimteonderzoek (INPE) heeft dit jaar via satellietbeelden meer dan 73.000 brandpunten waargenomen. Vorig jaar waren dat er tussen 1 januari en 20 augustus 40.000.
NASA heeft met haar meetinstrument MODIS geconstateerd dat het aantal bosbranden hoger ligt dan alle jaren sinds 2010. “Augustus 2019 valt extra op omdat er een merkbare toename is van grote, intense en aanhoudende branden, langs belangrijke wegen in het centrale Braziliaanse Amazonegebied”, zo legt Douglas Morton, hoofd van het laboratorium voor biosfeerwetenschappen in het Goddard Space Flight Center van NASA uit. Het is gebruikelijk om in het drogere seizoen, tussen juli en oktober, veel branden te zien. Maar dit jaar spelen er twee factoren mee die hebben geleid tot de enorme toename van het aantal branden: een warmer jaar, en het aantreden van Bolsonaro als president.
Wereldwijd zijn er recordtemperaturen gemeten: juli was 0,95 graden warmer dan gemiddeld. Afgelopen juli was het de 43e juli op rij – en de 415e maand op rij – dat de temperaturen hoger lagen dan het gemiddelde van de 20e eeuw. Klimaatwetenschappers koppelen dit aan klimaatverandering. In Nederland was klimaatverandering ook erg voelbaar met een paar extreem warme dagen. Deze warmere temperaturen, samen met het droge seizoen in de Amazone, zijn dus een belangrijke oorzaak voor de crisis. Maar hoe er hierop vanuit de politiek gereageerd wordt, speelt misschien nog wel een grotere rol.
Sinds 1 januari heeft Brazilië de reactionaire president Bolsonaro als leider. Eén van zijn verkiezingsbeloftes was de vrije exploitatie van het regenwoud. Akkerbouw, mijnbouw en veeteelt zouden de Braziliaanse economie een impuls moeten geven. "De branden zijn het gevolg van een verwoestend milieubeleid ten gunste van de agrarische sector," zo liet Camila Veiga van de Braziliaanse vereniging van ngo's aan AFP weten. Bolsonaro had in april dit jaar 24% van het budget van het Braziliaanse milieuhandhavingsinstituut IBAMA weggesneden. Yadvinder Malhi, professor ecosystemen aan de Universiteit van Oxford, zegt dat het uiteindelijk voor 95% is gestript. Hierdoor had IBAMA niet genoeg geld om bosbranden te monitoren en om milieuschending te handhaven.
Dit jaar zijn de boetes voor milieuschendingen met een derde gedaald in vergelijking met dezelfde periode in 2018. Dit beleid heeft ertoe geleid dat boeren en bedrijven met gemak stukken bos kunnen kappen en verbranden. Het INPE heeft naar buiten gebracht dat het ontbossingspercentage dit jaar met 40% is gestegen ten opzichte van vorig jaar.
Bolsonaro was niet blij met dit nieuws. Niet in staat zijnde om een aannemelijke verdediging te bieden, beschuldigde hij het INPE ervan valse gegevens te onthullen en de echte gegevens te verbergen. Na een lange armworsteling is uiteindelijk Ricardo Galvão, directeur van het INPE, ontslagen. Eerder beschuldigde Bolsonaro ngo’s ervan de bosbranden opzettelijk aangestoken te hebben om zijn regering schade aan te brengen, waar hij geen enkel bewijs voor had.
In reactie op het overheidsbeleid hebben Duitsland en Noorwegen hun donaties opgeschort aan het Amazone Fonds, een van de belangrijkste financieringsbronnen van IBAMA en nationale milieu-instanties in het Amazonegebied en vijf andere Braziliaanse staten. In een hoek gedreven, zoekt Bolsonaro zijn toevlucht tot nationalistische retoriek ter verdediging van de 'soevereiniteit van de Amazone'. Als reactie op buitenlandse kritiek zei hij “de Amazone is van Brazilië, niet van jullie”.
In werkelijkheid zet zijn project voor de Amazoneregio de deur open voor mijnbouw en exploitatie van hout en olie door multinationals. Daarnaast lijkt de president te zijn vergeten de toespraak af te stemmen met zijn Minister van Milieu Ricardo Salles. In een debat met Ricardo Galvão op het panelprogramma van GloboNews bekritiseerde Ricardo Salles de 'nationalistische' toespraak van de wetenschapper en verdedigde hij het gebruik van een buitenlands systeem om de Amazone te monitoren, omdat INPE's systeem niet 'up-to-date' zou zijn .
Ter ondersteuning van het milieubeleid van Bolsonaro hielden landeigenaren op de 10 en 11 augustus een 'Vuurdag', waarbij branden vooral in Zuid-Amazonië werden geïntensiveerd. Als gevolg hiervan werd de stad São Paulo op 19 augustus bedekt door een zwarte wolk die haar 's middags verduisterde. De regen die volgde was volledig zwart; onderzoekers van USP (Universiteit van São Paulo) en USCS (Gemeentelijke Universiteit van São Caetano) ontdekten stoffen die verband hielden met verbranding.
Na nationale en internationale druk, heeft Bolsonaro toch toegezegd het probleem aan te pakken, en heeft hij de strijdkrachten ingezet om de vuren te doven. Sommige kapitalistische regeringen hebben namelijk geprobeerd om druk te zetten op Bolsonaro. De Franse president Macron verklaarde dat, wegens het falen van het behouden van de biodiversiteit in de Amazone en nu de bosbranden, Frankrijk de grote handelsovereenkomst met het Zuid-Amerikaanse handelsblok MERCOSUR niet zou ratificeren. Daarentegen zeiden de Britse premier Johnson en Duitse bondskanselier Merkel echter dat Bolsonaro’s binnenlandse beleid niet de handelsrelaties zou mogen aantasten.
Dat betekent niet dat Macron veel om de natuur geeft. Zijn verzet tegen MERCOSUR dateert van vóór de recente Amazone-branden en is gebaseerd op de negatieve impact ervan op de belangen van de Franse landbouwsector. Ook heeft zijn regering 360.000 hectare bos in Frans Guyana toegeschreven aan multinationals. Wat niet alleen houtkap, maar ook vervuiling van rivieren betekent.
Men moet zich geen illusies maken over het vermogen van welke kapitalistische regering dan ook om de regio te beschermen. Ook tijdens de regeringen van Lula en Dilma, heeft het conflict tussen inheemsen en boeren tegen goudzoekers, houthakkers en grondbezitters samen met hun jagunços (lijfwachten) tot tientallen gedode leiders geleid en hele gemeenschappen vernietigd.
De bouw van de Belo Monte dam, tegen alle waarschuwingen in door de Dilma-regering met repressie uitgevoerd, heeft hele bevolkingsgroepen in ellende gebracht en mensen die ooit van het bos konden leven verdoemd tot een leven van bedelen, prostitutie en marginalisatie. Noorwegen zelf, verantwoordelijk voor 98% van de middelen van het Amazone Fonds, is een van de belangrijkste aandeelhouders van mijnbedrijf Hydro Alunorte, dat een clandestiene pijpleiding had om giftig afval te dumpen in bronnen in de gemeente Barcarena, in het binnenland van Pará .
De agrosector, hoofdverantwoordelijke voor ontbossing van de Amazone om grasland en beplantbaar gebied te openen, zag zijn grootste versterking tijdens de regeringen van Lula. In tegenstelling tot wat de industrie graag adverteert, is het grootste deel van wat er op de grote landgoederen wordt geproduceerd geen voedsel, maar zijn dit grondstoffen zoals maïs en soja, die rechtstreeks naar de internationale markt gaan. De regeringen van de Arbeiderspartij gaven deze groepen grote concessies in hun obsessieve streven naar een begrotingsoverschot, dat als enige functie had om rente te betalen en de overheidsschuld af te lossen.
Het resultaat is dat 56% van de conflicten over land geconcentreerd waren in de Amazone, volgens de Pastorale Land Commissie (CPT). Uit een ander onderzoek van de CPT blijkt dat er 24 moorden, 17 moordpogingen en 121 doodsbedreigingen waren verbonden aan het agrarische conflict in de regio. De cijfers zijn van 2018, maar zullen dit jaar met het beleid van Bolsonaro nog groter zijn.
Kapitalisme en de natuur
Friedrich Engels schreef reeds in 1876: “Als individuele kapitalisten betrokken zijn in de productie en handel voor hun onmiddellijke winst, dan moeten enkel de meest onmiddellijke resultaten in aanmerking genomen worden. Zolang dat de individuele fabrikant of koopman een vervaardigd of gekocht goed verkoopt met de gebruikelijke winst, is hij tevreden en zal hij niet nadenken over wat er nadien met het goed of met de kopers ervan gebeurt. Hetzelfde geldt voor de natuurlijke gevolgen van daden. Waarom zouden de Spaanse kolonisten nadenken toen ze de bossen in Cuba plat legden op de hellingen van de bergen en van de as voldoende meststof verwierven voor één generatie sterk winstgevende koffieplantages, waarom zouden ze nadenken over de hevige tropische regen die hierna de onbeschermde bovenlaag van de bodem weg regende waardoor enkel rotsstenen overbleven! In verhouding tot de natuur, net zoals tot de samenleving, telt in de huidige productiewijze vooral het onmiddellijke meest tastbare resultaat, en meer afgeleide gevolgen die tot een compleet ander resultaat leiden worden met verrassing onthaald. Zeker als die resultaten leiden tot het tegenovergestelde van wat de doelstelling was, waarbij de harmonie tussen vraag en aanbod omgedraaid wordt.”
Onder het kapitalisme is de productie gericht op winstmaximalisatie, wat samengaat met de maximale exploitatie van mens en natuur. De bosbranden in de Amazone zijn een direct gevolg van dit systeem. Een rationeel geplande economie zou op de belangen gericht zijn van de gehele mensheid, en dit betekent een harmonieuze verhouding tussen mens en natuur. Onder een rationeel geplande economie zouden de veeteelt, akkerbouw en mijnbouw onder democratische controle staan van de samenleving, en aan de internationale reacties van gewone mensen op de Amazonebranden lijkt het duidelijk dat die niet zouden instemmen met het onnodig kappen en branden van belangrijke bossen zoals de Amazone. Vooral nu, gezien het behoud van de Amazone een belangrijke rol speelt in het tegengaan van de klimaatcrisis.
Gefrustreerd dat zij niets lijken te kunnen doen, hebben veel mensen gekozen geld te doneren om de bosbranden in de Amazone te bestrijden; zo zijn er wereldwijd miljoenen euro’s opgehaald. Mensen botsen hier met de idiote constructies van de natiestaat en het private eigendom van de productiemiddelen. In een rationele samenleving zou er democratisch besloten worden over de aanpak van de bosbranden, om alle mogelijke middelen in te zetten om de bosbranden te bestrijden.
Om die samenleving te bereiken, moeten we internationaal strijden tegen alle pro-kapitalistische politici, zowel Bolsonaro als Macron en Rutte, met een socialistisch programma dat staat voor democratische controle over de productiemiddelen en de natuur.
- Deels gebaseerd op dit artikel van de Braziliaanse marxisten
- Zie hier de NASA-gegevens
