Met de heldhaftige reis in april 1918 van New York naar Moskou als kapstok schetst Hans Olink een fascinerend beeld van het leven van het echtpaar Sebald en Bartha Rutgers. Hij kreeg niet alleen toegang tot alle nagelaten aantekeningen, foto’s en correspondentie van de familie, hij kon ook onbeperkt putten uit de archieven van de Nederlandse, Franse, Zwitserse, Duitse en Amerikaanse geheime diensten. Sebald Rutgers – bijgenaamd “de ingenieur van Lenin”- was in die tijd immers staatsvijand nummer één.
De eerste stappen naar het socialisme
Sebald werd in 1879 in Leiden geboren in een middenklassenmilieu van predikanten en geneesheren. Er werd veel over politiek gesproken en de socialistische dominee Domela Nieuwenhuis was regelmatig te gast.
Sebald studeerde in Delft voor civiel ingenieur en werd een actief lid van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Hij steunde de oprichting van coöperaties en bakkerijen en richtte een propagandaclub voor havenarbeiders op. Hij trouwt met de hoogopgeleide Bartha Mees, die, net als hij, een overtuigde marxist is.
Enkele jaren later werd hij lid van de oppositie in de SDAP: de proletarische actie moest centraal staan, niet het parlementarisme. Op het partijcongres van 1909 werden alle medewerkers van het blad De Tribune uitgesloten. Met meer dan 100 leden, waaronder Herman Gorter, Anton Pannekoek en Sebald Rutgers, richtten ze een nieuwe organisatie op: de Sociaal-Democratische Partij (SDP).
Het ging daarna razendsnel met de loopbaan van Sebald: hij begon als verantwoordelijke van de Rotterdamse Gemeentewerken, werd wegens grote verdienste hoofd van Openbare Werken in Nederlands-Indië en belandde in 1915 in New York als vertegenwoordiger van de Nederlands-Indische Spoormaatschappij. Vriend en vijand omschrijven hem als “één der beste ingenieurs onder zijn tijdgenoten”. Tijdens zijn verblijf in New York wordt hij lid van de Socialist Propaganda League, de linkervleugel van de Socialist Party of America en schrijft voor The International Review. Tot zijn grote verrassing krijgt hij een positieve reactie van Lenin, in ballingschap te Bern, op één van zijn artikels. “Uw oproep om te strijden voor een nieuwe Internationale, is volledig in overeenstemming met ons standpunt, dat we sinds het begin van de oorlog innemen. We zouden zeer verheugd zijn om verdere inlichtingen van u te ontvangen.” Getekend Uw Lenin.
Meewerken aan de opbouw van het beloofde land
Oktober 1917: de Russische revolutie is een feit. Sebald besluit de nieuwe leiders zijn diensten aan te bieden. Hij neemt ontslag uit al zijn functies en begint in april 1918 samen met zijn vrouw de tocht via Vladivostok naar Moskou. Ze moeten hun kinderen noodgedwongen achterlaten: de jongste, Truus, bij een bevriend echtpaar in Yokohama, de twee oudste zonen bij de gezant in New York. De toenmalige krantenberichten liegen er niet om: vooral Bartha wordt als een ontaarde moeder afgeschilderd. Wie stelt er nu een onzekere revolutie boven het lot van zijn kinderen? Na een verschrikkelijke reis van drie maanden bereiken ze Moskou. Lenin was maar al te blij met zijn komst. Hij werd aangesteld als hoofdingenieur van de Russische waterwegen en later als verantwoordelijke van de haven van Riga. Op zijn voorstel worden kleine waterkrachtcentrales gebouwd die bij brandstofgebrek moeiteloos kunnen ingezet worden. In 1921 stelt hij een plan op om met behulp van buitenlandse kameraden in Kemerovo in Siberië via de bouw van een staalfabriek en de ontginning van een kolenmijn de industrialisatie van de regio op gang te brengen, wat een succes wordt.
De begindagen van de Derde Internationale
In maart 1919 woonde Sebald als enige Nederlander het oprichtingscongres van de Derde Internationale, de Komintern, bij. De verspreiding van de wereldrevolutie staat op de agenda. Maanden daarvoor was Bartha al op geheime missie naar Nederland vertrokken: ze kon alle inlichtingendiensten misleiden en een fortuin aan juwelen (volgens sommigen afkomstig van de tsarina) overbrengen om de komende acties te bekostigen.
Om alles in goede banen te leiden besluit de Komintern een Zuid-Oostelijk bureau voor de Balkan en een Noordelijk bureau in Stockholm op te richten. In september 1919 stuurt Lenin Sebald naar Amsterdam om er een West-Europees secretariaat te beginnen. Hij verwacht dat de Tribunisten als Gorter en Pannenkoek een waarborg zullen zijn voor een juist marxistisch programma. Al vlug blijkt dat Lenin zich heeft vergist: de meningsverschillen lopen zo hoog op dat een scheuring onvermijdelijk is. Het Amsterdamse bureau wordt al snel opgeheven en Lenin schrijft op basis van deze ervaringen de bekende brochure “De Linkse stroming: een kinderziekte van het communisme”. Voor Sebald was het een pijnlijke les en hij komt tot de conclusie dat ideologische discussies niet aan hem besteed zijn. Voortaan zal hij een volgzame leerling van Moskou zijn. Ondanks zijn loyale houding werd hij in 1938 bijna ingehaald door de stalinistische terreur, maar hij kon op het nippertje uit Moskou ontsnappen.
Tegenwoordig is er in zijn voormalige woning in Kemerovo een museum aan hem gewijd: er wordt met veel lof over hem gesproken en toeristen worden er altijd met groot enthousiasme rondgeleid!
Hans Olink, Sebald Rutgers’ reis naar de revolutie, Uitgeverij Pegasus, 2020.
