Sinds het einde van 2020 woedt er een hevige strijd binnen de Socialistische Partij (SP). De royementen van tientallen leden van het Communistisch Platform (CP) en ROOD, deelnemers aan Marxistisch Forum (MF) en lijsttrekker van de partij in Rotterdam Arno van der Veen hebben veel mensen walging ingeboezemd en de ontevredenheid binnen de partij naar een nieuw hoogtepunt gebracht. Linkse socialisten moeten nu gebruikmaken van het momentum om een nieuwe landelijke partij op te richten: een socialistische partij, waar de beste elementen uit de arbeidersbeweging en radicale jongeren zich kunnen organiseren en die op strijdbare wijze de werkende klasse kan vertegenwoordigen. Dat moet het doel zijn van het socialisten.org-initiatief.

De ontwikkeling van de SP

In de eerste jaren van deze eeuw gaf de Socialistische Partij een politieke uitdrukking aan de strijd van de arbeidersklasse, radicalisering onder jongeren en sociale bewegingen. Hoewel de partij in de jaren negentig definitief al haar revolutionaire ambities had vervangen door reformisme en socialisme voor haar niet meer dan een frase was, wist ze met haar militante en activistische imago veel mensen te enthousiasmeren en op de been te brengen.¹ De partij sprak zich uit tegen oorlog (zoals in Joegoslavië en Irak) en ‘neoliberalisme’ en sloot zich aan bij grote landelijke acties. Ze was bijvoorbeeld prominent aanwezig bij de grootste vakbondsdemonstratie ooit in Nederland, toen op 2 oktober 2004 ongeveer 300.000 mensen tegen de VUT- en prepensioenplannen van het tweede kabinet-Balkenende demonstreerden. De partij maakte ook effectief gebruik van het referendum over de Europese grondwet in 2005. De winnende tegenstem was, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, maar voor een klein deel afkomstig uit reactionair-nationalistische hoek: de belangrijkste rol werd gespeeld door de SP met haar anti-‘neoliberale’ campagne. De partij bereikte haar hoogtepunt in 2006. In dat jaar had ze meer dan 50.000 leden en won ze maar liefst vijfentwintig zetels in de Tweede Kamerverkiezingen, waarmee ze de op twee na grootste partij werd.²

De politiek en praktijk van de SP worden echter ook al heel lang gekenmerkt door baantjesjagerij en opportunisme. De partij is berucht om haar demagogisch-xenofobe standpunt over migratie. Haar voormalige jongerenorganisatie ROOD werd alleen een zelfstandige vereniging om aanspraak te kunnen maken op subsidie. Emile Roemer, jarenlang wethouder van Financiën in Boxmeer, waar hij met de VVD en het CDA bezuinigingen doorvoerde, later de eerste SP-burgemeester (eerst van Heerlen, daarna van Alkmaar), is onlangs Commissaris van de Koning in Limburg geworden. Na de ondemocratische uitsluiting van de strijdbare Niek Stam werd Tuur Elzinga, die vooral bekend was vanwege zijn rol bij de totstandkoming van het pensioencompromis in 2019 (na de stakingen van dat jaar), verkozen tot eerste SP-voorzitter van de FNV. Voormalig Tweede Kamerlid Nine Kooiman werd voorzitter van de Nationale Politiebond, in welke positie ze onder meer het politieoptreden bij de Rotterdamse Woonopstand verdedigde.³ Gerrie Elfrink, lid van het partijbestuur, gaf toen hij wethouder was in Arnhem het groene licht voor de verkoop van sociale huurwoningen, wat tot gevolg had dat de prijzen flink stegen en bewoners werden verdreven. Maar kritiek, zoals van ‘De Groep’ of MF (waarover hieronder meer), werd nooit op prijs gesteld. De minachtende houding van de bureaucratie ten opzichte van politieke discussie werd treffend verwoord door Ronald van Raak: ‘Als wij zo’n verschrikkelijke club zijn, dan ga je toch ergens anders voetballen?’ 

Door al haar beperkingen kon de SP de winst en groei van het begin van deze eeuw niet vasthouden. In onze perspectieven, die werden aangenomen op ons congres van afgelopen juli, schreven wij: ‘[De SP] richt zich op de armste en meest hulpbehoevende lagen van de werkende klasse. Daarbij doet ze concessies aan chauvinistische ideeën. Hierdoor verbindt ze niet met de PVV-stemmende arbeider, noch met de links-radicaliserende jongere. De partij heeft een reeks verkiezingsnederlagen achter de rug en weet niet te profiteren van de onvrede. Haar electorale basis bevindt zich steeds meer in de provincie, buiten de grote steden.’⁴ De SP is nu niets meer dan een vlees-noch-vispartij of, zoals een aanwezige bij de landelijke bijeenkomst van socialisten.org het uitdrukte, een ‘niet-ideologische belangenpartij voor de zorg, huurders en klokkenluiders’. In de afgelopen tien jaar ging het aantal zetels in de Tweede Kamer van 15 naar 9 en in 2019 verdween ze uit het Europees Parlement. Het ledental daalde met zo’n 15.000 leden.

Revolutionairen in een reformistische partij en zuiveringen

Marxisten moeten hun ideeën verspreiden onder de massa’s en moeten daarom aanwezig zijn op de plaatsen waar de massa’s naartoe gaan als ze in beweging komen. REVOLUTIE heeft zich om die reden, ondanks de beperkingen van de partij, net als andere revolutionair-socialistische groepen lang georiënteerd op de SP. De SP - hoewel ze zich afficheert als ‘de meest democratische partij van Nederland’ - bood hiervoor echter nooit een prettig klimaat. Zo werden in 2009 bijvoorbeeld de leden van Offensief (het tegenwoordige Socialistisch Alternatief) al zonder al te veel weerstand uit de partij gezet wegens ‘dubbellidmaatschap’, lidmaatschap van een partij - of wat de bureaucratie een partij noemt - naast de SP. 

Aan het einde van 2020 wilde de bureaucratie dit opnieuw doen, dit keer met vermeende leden van het Communistisch Platform. De omstandigheden waren echter sterk veranderd. In 2009 leefde het idee dat de partij misschien een dipje achter de rug had, maar met wat vernieuwing weer vooruit kon komen. In 2020, na de verliezen van de voorgaande jaren, waren dergelijke illusies onmogelijk geworden. Daarom volgde op deze royementen een weergaloze golf van verontwaardiging en strijd, die nationale aandacht in de media kreeg. 

De jongerenorganisatie ROOD behield de geroyeerde SP-leden die ook ROOD-leden waren en verkoos enkele van hen zelfs in het bestuur. ROOD werd vervolgens op afstand geplaatst en uiteindelijk afgestoten. Maar de organisatie zette haar werk voort. Linkse SP’ers spraken zich uit en doneerden geld aan ROOD. De afstoting had tot gevolg dat veel rechtse elementen de organisatie verlieten en ROOD steeds meer een revolutionair-socialistisch profiel aannam.⁵ 

Ondertussen kwam het Marxistisch Forum, wat was begonnen als een discussieplatform van linkse SP-leden, met het initiatief om met een eigen oppositionele lijst deel te nemen aan de bestuursverkiezingen van dit jaar, met Michel Eggermont en Tijs Hardam als kandidaten voor respectievelijk de positie van algemeen secretaris en partijvoorzitter.

Na de afstoting van ROOD bleef het tijdens de zomer enige tijd stil. Een naïeveling had kunnen denken dat de storm binnen de partij was gaan liggen. Het idee bestond zelfs dat de bureaucratie in de onderhandelingen met ROOD op bepaalde punten zou toegeven uit angst voor verdere media-aandacht en reputatieschade. Maar niets hiervan bleek waar. Op 25 september besloot de partijraad ROOD en MF tot partijen te bombarderen en het bestuur de opdracht te geven om op zoek te gaan naar ROOD-leden en MF-‘leden’ om hun de ‘keuze’ tussen deze organisaties of de SP voor te leggen. Terecht verwierpen zij dit vriendelijke onderwerpingsverzoek en bloc. 

Eind oktober werden deze tientallen SP’ers inderdaad geroyeerd. Hele afdelingen werden zelfs kapotgemaakt. De afdelingen van Utrecht en Rotterdam hadden op algemene ledenvergaderingen moties aangenomen waarin zij besloten dat zij geen medewerking zouden verlenen aan de komende royementen en dat geroyeerde leden hun posities zouden mogen houden. Het afdelingsbestuur van Utrecht maakte echter de grove fout om op te stappen om een ingreep tegen de uitvoer van deze besluiten vanuit ‘landelijk’ te voorkomen. Maar de bureaucratie rook bloed en draaide de lokale partijdemocratie de nek om. In Rotterdam wilde het bestuur blijven zitten, maar werd het door ‘landelijk’ geschorst. In beide plaatsen namen ‘commissies van goede diensten’, bestaande uit betrouwbare bureaucraten, het roer over. 

Op 14 december werd ook lijsttrekker van de partij in Rotterdam Arno van der Veen geroyeerd wegens ‘dubbellidmaatschap’ en omdat hij zogenaamd de partij schade zou hebben toegebracht. Van der Veen is een doorgewinterde en strijdbare activist, maar hij is geen ideologisch gedreven revolutionair-communist. De bureaucratie tolereert simpelweg geen enkele weerstand meer.⁶

Een ‘democratisch socialistisch perspectief’

In november publiceerden ontevreden (ex-)SP’ers op de nieuwe website socialisten.org de verklaring ‘Op naar een democratisch socialistisch perspectief’. Ondertussen is deze ondertekend door talloze bekende namen binnen en buiten de partij. De verklaring was een goed begin in de vereniging van de linkerzijde en socialisten die (gedwongen) buiten de partij staan, maar bleef nog vaag en beperkt tot kritiek op de SP. 

In december werden er op lokaal en landelijk niveau bijeenkomsten georganiseerd om het hierover te hebben. Hier speelde dezelfde onduidelijkheid het initiatief parten. De schrijver van dit artikel was aanwezig bij de landelijke en de eerste twee Utrechtse bijeenkomsten. De eerste Utrechtse bijeenkomst van 7 december trok meer dan veertig mensen. Hier werd besloten om een vereniging op te zetten en deze te laten registeren bij de gemeente om eventueel te kunnen deelnemen aan de komende raadsverkiezingen. Op de tweede Utrechtse bijeenkomst van 21 december (waar zo’n 25 mensen waren) werd een drietal voorstellen aangenomen: om het ‘voortzetten van het politieke werk van Socialisten in Utrecht’ als doel te nemen, om deelname aan de raadsverkiezingen te onderzoeken en begin 2022 een oprichtingsvergadering van ‘Socialisten Utrecht’ te organiseren. Voor de eerste vergadering was aangekondigd dat we het vóór de royementen voorbereide concept-programma voor de gemeenteraadsverkiezingen zouden nemen als ‘politieke basis’, maar dit werd verder tijdens die hele bijeenkomst of die erna niet één keer meer genoemd.⁷

De landelijke bijeenkomst van 12 december was (mogelijk vanwege het gevaar dat aanwezigen geroyeerd zouden worden) minder gepromoot dan de lokale bijeenkomsten en trok ongeveer honderd mensen. Ondanks het grote belang voor de toekomst van de socialistische beweging in Nederland, werd de duur van tevoren vastgesteld op maar twee uur en over de inhoud werd ook hier maar weinig gesproken. In tegenstelling tot de Utrechtse bijeenkomst werden er helemaal geen besluiten genomen, taken verdeeld of wat dan ook. Om dit initiatief tot een succes te maken, om mensen bij elkaar te brengen en te voorkomen dat zij snel weer afhaken, moet er bij de bijeenkomsten meer worden gesproken over de inhoud, moet er meer worden gecoördineerd en samengewerkt op landelijk niveau en moeten de vergaderingen strakker en doelgerichter worden geleid, zodat we vooruit kunnen komen. 

Hoe nu verder?

Het socialisten.org-initiatief komt voort uit de situatie die de bureaucratie in de SP heeft gecreëerd, waar geen ruimte is voor serieuze discussie en georganiseerde oppositie. Als we de strijd van het afgelopen jaar niet willen laten uitlopen op een nederlaag, moeten we tot iets nieuws komen.

REVOLUTIE, de Nederlandse sectie van de International Marxist Tendency, is voor de oprichting van een nieuwe socialistische partij. De nu onafhankelijke jongerenorganisatie ROOD staat op hetzelfde standpunt: een meerderheid van de aanwezigen op de laatste algemene ledenvergadering steunde een motie waarmee ROOD zich uitsprak voor de oprichting van een nieuwe partij en het bestuur werd opgedragen om op zoek te gaan naar mensen om dit mee te doen. Ondertussen heeft ROOD ook een publieke oproep gedaan om toe te werken naar een ‘onafhankelijke socialistische partij’.⁸ Nog niet zo lang geleden zou dit een utopisch voorstel zijn geweest en zou zulk een project zijn gedoemd te mislukken. Nu is het een kwestie van zelfbehoud voor de linkerzijde van de SP. 

Maar deze stelt zich nog erg terughoudend op. In Rotterdam is de eerste scheuring ondertussen een feit, maar bij de landelijke bijeenkomst van socialisten.org werd het woord ‘partij’, zoals Chris Aalberts heeft opgemerkt, ‘vakkundig vermeden’.⁹ In plaats daarvan werd er bij de bijeenkomsten consequent gesproken over ‘mensen bij elkaar brengen’ en ‘het politieke werk voortzetten’. 

De crisis van de SP (die al jaren gaande is) en de royementen van kritische leden hebben veel partijgenoten gedemoraliseerd en de aantrekkingskracht van de SP voor geavanceerde jongeren en werkende mensen nagenoeg weggevaagd: velen radicaliseren, maar blijven bewust buiten de partij. Al deze mensen moeten inderdaad bij elkaar worden gebracht, maar dat is alleen mogelijk op basis van de inhoud, op basis van een echt socialistisch programma. Zodra er een principiële eenheid tot stand is gebracht, kunnen we deelnemen aan de klassenstrijd en sociale bewegingen om zoveel mogelijk mensen (binnen maar vooral ook buiten de SP) van onze ideeën te overtuigen en voor ons te winnen. 

Tegenstanders van de oprichting van een nieuwe partij hebben vaak het spook van het ‘sektarisme’ opgevoerd. Een voorbeeld vinden we in een artikel van Jules Maximus, lid van het Communistisch Platform en ROOD-bestuurslid, op de website van ROOD, waarin hij uitlegt waarom hij tegen de oprichting van een nieuwe partij is. In plaats van nu een nieuwe partij te gronden, hebben we volgens hem ‘een brede massaorganisatie’ nodig. Omdat er nog niet voldoende ‘mankracht’ rondom de ideeën van het revolutionair socialisme bestaat, zou isolatie onvermijdelijk zijn: een nieuwe partij zal eindigen als een ‘partij-als-merk’ of sekte.¹⁰

REVOLUTIE deelt het doel van een massapartij, maar dit leidt ons juist tot de conclusie dat we gebruik moeten maken van het huidige momentum om een nieuwe partij op te richten. De SP trekt niet meer zoals vroeger mensen die radicaliseren aan en binnen de partij is het onmogelijk geworden om serieuze discussies te voeren over de inhoud. Op basis van een echt socialistisch programma en met de juiste politiek kunnen we bredere lagen van de bevolking aanspreken en uiteindelijk de massa bereiken.¹¹

Natuurlijk hoeven we niet direct alle banden met de SP te verbreken. Er kan worden gediscussieerd over de beste manier om zoveel mogelijk mensen te winnen en we kunnen ons aanpassen aan lokale omstandigheden. Maar het doel moet ons duidelijk voor ogen staan: een nieuwe partij. 

Zoals we kunnen lezen in de oproep van ROOD is het ‘aan ons, en iedereen die zich geroepen voelt, om de komende tijd geduldig aan de slag te gaan met het verzamelen van mensen die de basis kunnen vormen van een nieuwe partij. Ons wacht een lange weg en een onzekere toekomst: succes is absoluut geen garantie. Toch zijn we het verplicht om het op z’n minst te proberen. We kunnen het ons niet veroorloven om mokkend aan de kant te blijven staan: het is tijd om daden te stellen en moed te tonen.’¹² We hebben een wereld te winnen.

[1] In 2012 was er discussie over de naam van de partij. Ondanks het feit dat de SP met haar definitie van een socialistische maatschappij niet verder komt dan ‘een maatschappij waarin de menselijke waardigheid, de gelijkwaardigheid van mensen en de solidariteit tussen mensen daadwerkelijk gestalte krijgen’, zoals in de statuten staat, bleef socialisme volgens onder meer Kamerlid Harry van Bommel vanwege de geschiedenis van de stalinistische landen ‘een belaste term’. Hij vond het daarom een goed idee om de naam te veranderen naar ‘Sociale Partij’. Zie: https://www.trouw.nl/nieuws/sp-denkt-na-over-andere-partijnaam~b1f27044/

[2] De SP had zich lang geprofileerd als ‘tegenpartij’, maar was desondanks bereid om eventueel deel te nemen aan een regering, zelfs met het ‘neoliberale’ CDA van Balkenende. Naar aanleiding van de verkiezingen stelde Jan Marijnissen voor om de mogelijkheden tot de vorming van een regering met deze partij en de Partij van de Arbeid als eerste te onderzoeken. Het CDA zag zo’n samenwerking echter niet zitten. Maar ook de PvdA wilde in werkelijkheid niet. Uit uitgelekte Amerikaanse documenten die door Wikileaks werden gepubliceerd, blijkt de houding van deze partij heel duidelijk: ‘Frans Timmermans [destijds lid van de Tweede Kamer voor de PvdA] rejected outright any possibility of forming a coalition government with SP. Timmermans stressed that [politiek leider van de PvdA Wouter] Bos recognizes that even to hint at such a possibility would alienate large numbers of centrist voters both within and to [sic] outside the PvdA. In his view, it would be foolish for the PvdA to trust anyone who used to be a communist’ (!).

[3] Zie: https://twitter.com/ninekooiman/status/1450020241992556547.

[4] REVOLUTIE, ‘Nederlandse Perspectieven 2021’, https://marxisten.nl/nederland/perspectieven-voor-nederland

[5] De ‘organisatie’ die de bureaucratie heeft opgezet ter vervanging van ROOD was vanaf het begin al een lachertje. Lees voor meer over ROOD ons artikel ‘Vooruit met ROOD, tegen de SP-bureaucratie!’. https://marxisten.nl/nederland-2/443-vooruit-met-rood-tegen-de-sp-bureaucratie

[6] Opvallend is hoe weinig aandacht dit royement van een vooraanstaande SP’er kreeg in de media in vergelijking met de eerste twee golven. Voor zover ik weet, had vóór 28 december, toen Socialisten 010 werd aangekondigd, alleen het Reformatorisch Dagblad (!) er een artikel over gepubliceerd. Zie: https://www.rd.nl/artikel/954938-sp-royeert-beoogde-lijsttrekker-raadsverkiezingen-rotterdam. Chris Aalberts, feitelijk de enige burgerlijke journalist die de SP-worsteling volgt, had het ook in een artikel genoemd.

[7] Tijdens de oprichtingsvergadering zal een bestuur worden gekozen dat ‘de verdere ontwikkeling van de vereniging [kan] plannen: een besluit over het verkiezingsprogramma, waarbij het concept-programma als uitgangspunt wordt genomen, en de planning van discussies over uitgangspunten en statuten op later tijdstip’, zoals het staat in een van de op 21 december aangenomen voorstellen. Het is belangrijk dat de inhoud zo snel mogelijk wordt besproken, want alleen op basis daarvan is het mogelijk om een vorm van eenheid te bereiken.

[8] ROOD, ‘DE STRIJD VOOR EEN PARTIJ’ (11 december 2021), https://roodjongeren.nl/de-strijd-voor-een-partij/ (17 december 2021).

[9] Chris Aalberts, ‘Vertrokken SP’ers gaan natuurlijk niet achter de geraniums zitten’ (13 december 2021), https://chrisaalberts.nl/2021/12/13/vertrokken-spers-gaan-natuurlijk-niet-achter-de-geraniums-zitten/ (17 december 2021).
De nieuwe Rotterdamse partij, Socialisten 010, die verbonden is aan socialisten.org zal deelnemen aan de raadsverkiezingen van maart met een programma dat ‘hier en daar wat scherper’ zal zijn dan dat van de SP. Hoewel het niet uitgesloten is dat deze één of meer zetels gaat halen, is het belangrijk om zoveel mogelijk samen te werken op landelijk niveau, onder meer om demoralisatie in andere steden waar dit lastiger gaat worden te voorkomen.

[10] Jules Maximus, ‘HOE NU VERDER?’ (28 november 2021), https://roodjongeren.nl/hoe-nu-verder-2/ (23 december 2021).

[11] Voor een kritiek op de ideeën van het Communistisch Platform leest men: https://marxisten.nl/geschiedenis-theorie/381-ter-verdediging-van-trotski-het-overgangsprogramma-en-de-imt-een-antwoord-aan-het-communistisch-platform.

[12] ROOD, ‘DE STRIJD VOOR EEN PARTIJ’ (11 december 2021), https://roodjongeren.nl/de-strijd-voor-een-partij/ (17 december 2021).